KALIGIRANG KASAYSAYAN
Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi laban sa mga Kastila na sumakop sa atin nang higit sa tatlong daang taon. Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12 ng Hunyo 1898, tanda ng pagkakaroon natin ng kalayaan.Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo noon bilang unang pangulo ng Republika ng Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging panandalian lamang sapagkat biglang lumusob ang mga Amerikano. Nagkaroon ng digmaang Pilipino-Amerikano na siyang naging sanhi ng pagsuko ni Hen. Miguel Malvar noong 1903. Gayun pa man, ang kilusang pangkapayapaan ay nagsimula noong pang 1900.
MGA KATANGIAN NG PANITIKAN
1. Hangaring makamit ang kalayaan
2. Marubdob na pagmamahal sa bayan
3. Pagtutol sa kolonyalismo at imperialismo
DIWANG NANAIG
1. Nasyonalismo
2. Kalayaan sa pagpapahayag
3. Paglawak ng karanasan
4. Paghanap at paggamit ng bagong pamamaraan
MGA IMPLUWENSYA SA PANANAKOP NG MGA AMERIKANO
1. Pagpapatayo ng mga paaralan
2. Binago ang sistema ng edukasyon
3. Pinaunlad ang kalusugan at kalinisan
4. Ipinagamit ang wikang Ingles
5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa pamamalakad ng pamahalaan
6. Kalayaan sa pagpapahayag na may hangganan
MGA PAHAYAGAN SA PANAHON NG AMERIKANO
1. EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng Bayan) itinatag ni Pascual Poblete noong 1900
2. EL NUEVO DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni Sergio Osmena noong 1900
3. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang) itinatag ni Rafael Palma noong 1900
4. Manila Daily Bulletin-1900
3 PANGKAT NG MGA MANUNULAT
1. Maka-Kastila
2. Maka-Ingles
3. Maka-Tagalog
MGA DULANG IPINATIGIL
1. KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni Aurelio Tolentino
2. TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad
3. MALAYA –ni Tomas Remegio
4. WALANG SUGAT – ni Severino Reyes
PANITIKAN SA KASTILA
1. CECILIO APOSTOL- may pinakamabuting tulang papuri kay Jose Rizal ; OBRA-MAESTRA- A Rizal
2. FERNANDO MA. GUERRERO- unang hari ng panulaan sa Kastila; OBRA-MAESTRA-Crisalidas (Mga Higad)
3. JESUS BALMORI – “Batikuling”; OBRA-MAESTRA- El Recuerdo y el Olvido; nahirang siyang “poeta laureado” sa wikang Kastila
4. MANUEL BERNABE- makatang liriko
5. CLARO M. RECTO-Obra-maestra-BAJO LOS COCOTEROS ( Sa Lilim ng Niyugan)
6. TRINIDAD PARDO DE TAVERA- ang nagpasok ng titik W at K sa abakadang Pilipino
IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA
1. ADELINA GURREA – kauna-unahang makatang babae sa Pilipinas na magaling sa Kastila; Obra-maestra- EL NIDO
2. ISIDRO MARPORI –obra-maestra-AROMAS DEL ENSUENO ( Halimuyak ng Pangarap)
3. MACARIO ADRIATICO –obra-maestra-alamat”LA PUNTA DE SALTO ( Ang Pook na Pamulaan )
4. EFIFANIO DELOS SANTOS- nakilala sa tawag na DON PANYONG; kilala bilang mahusay na mananalambuhay
5. PEDRO AUNARIO –sumulat ng DECALOGO DEL PROTOCIONISMO
PANITIKAN SA TAGALOG
= Ang “FLORANTE AT LAURA” ni Francisco Balagtas at “URBANA AT FELIZA”ni Modesto de Castro ang naging inspirasyon naman ng mga manunulat sa Tagalog
= Inuri ni Julian Balmaceda sa tatlo (3) ang mga makatang Tagalog. Narito ang mga sumusunod:
= MAKATA NG PUSO : Lope K. Santos; Inigo Ed Regalado;Carlos Gatmaitan; Pedro Gatmaitan; Jose Corazon de Jesus; Cirio H. Panganiban; Deogracias A. Rosario; Ildefonso Santos; Amado V. Hernandez; Nemecio Carabana; Mar Antonio
MAKATA NG BUHAY : Lope K. Santos; Jose Corazon de Jesus; Florentino Collantes; Patricio Mariano; Carlos Gatmaitan; Amado V. Hernandez
MAKATA NG DULAAN : Aurelio Tolentino; Patricio Mariano, Severino Reyes; Tomas Remegio
LOPE K. SANTOS – Ama ng Balarilang Tagalog; OBRA-MAESTRA-Banaag at Sikat
JOSE CORAZON DE JESUS- Huseng Batute; OBRA-MAESTRA-Isang Punungkahoy
FLORENTINO COLLANTES- Kuntil Butil; OBRA-MAESTRA- Lumang Simbahan
AMADO V. HERNANDEZ- Makata ng mga Manggagawa; MGA OBRA-MAESTRA- Isang Dipang Langit;Mga Ibong Mandaragit; Luha ng Buwaya; Bayang Malaya; Ang Panday
VALERIANO HERNANDEZ-PENA- Tandang Anong at Kintin Kulirat; OBRA-MAESTRA- Nena at Neneng
INIGO ED REGALADO – Odalager; OBRA-MAESTRA-Damdamin
ANG DULANG TAGALOG
SEVERINO REYES – Lola Basyang; Ama ng Dulang Tagalog; OBRA-MAESTRA- W alang Sugat
AURELIO TOLENTINO – ipinagmamalaking mandudula ng Kapampangan; OBRA-MAESTRA- Luhang Tagalog at Kahapon, Ngayon at Bukas
HERMOGENES ILAGAN- nagtayo ng samahang “COMPANA ILAGAN” na nagtanghal ng maraming dula sa kalagitnaang Luzon
PATRICIO MARIANO- sumulat ng “NINAY” at “ANAK NG DAGAT” na siya niyang OBRA-MAESTRA
JULIAN CRUZ-BALMACEDA- “Bunganga ng Pating” ang siya niyang OBRA-MAESTRA
PANITIKANG FILIPINO SA INGLES
JOSE GARCIA VILLA – “Doveglion”; pinakatanyag na Pilipinong manunulat sa Ingles
JORGE BACOBO – sinulat-”Filipino Contact with America”; A Vision of Beauty
ZOILO GALANG – sumulat ng kauna-unahang nobelang Pilipino sa wikang Ingles na pinamagatang “A Child of Sorrow”
ZULUETA DE COSTA-nagkamit ng unang gantimpala sa tulang “Like the Molave”
NVM GONZALES- may-akda ng “My Islands” at “Children of the Ash Covered Loom”. Ang huli ay isinalin sa iba’t ibang wika sa India
*ANGELA MANALANG GLORIA- umakda ng “April Morning”; nakilala sa pagsulat ng mga tulang liriko noong panahon ng Komomwelt
ESTRELLA ALFON – ipinalalagay na pinakapangunahing manunulat na babae sa Ingles bago magkadigma. Sinulat niya ang “MAGNIFICENCE” at “GRAY CONFETTI”
ARTURO ROTOR – may-akda ng “THE WOUND AND THE SCAR”-kauna-unahang aklat na nalimbag sa Philippine Book Guild
IBA PANG PANITIKAN
PEDRO BUKANEG- Ama ng Panitikang Iloko; Bukanegan-kasingkahulugan ng Balagtasan
*CLARO CALUYA- Prinsipe ng mga Makatang Iloko; kilala sa pagiging makata at nobelista
*LEON PICHAY – kinilala bilang “pinakamabuting BUKANEGERO”
*JUAN CRISOSTOMO SOTO- Ama ng Panitikang Kapampangan; Crisostan-kasingkahulugan ng Balagtasan
*ERIBERTO GUMBAN-Ama ng panitikang Bisaya
Saturday, December 29, 2012
Friday, December 14, 2012
MGA ANYO NG LITERATURA SA REHIYON 2
Mga Anyo ng Literatura sa Rehiyon II
Epiko
Salomon
Pasion
Verzo
Awit
Bugtong
EPIKO
Ang literatura ng Ibanag, tulad ng iba pang literatura sa ibang rehiyon ay nagpapakita ng mga nararamdaman ng mga Cagayanos. Marahil ito ay tuwa, kalungkutan, pag-asa, takot, pagmamahal o di kaya'y hinanakit, ito ay napagpasapasahan na nang isang henerasyon tungo sa isa. Ang isa sa pinaka tanyag na epiko sa Cagayan ay ang kuwento ni Biuag at Malana o "Biuag anni Malana" sa lokal na dayalekto. Ang epiko ay sinimulang isulat sa mga 'bark' ng mga puno at mga bamboo at kinakanta sa mga importanteng okasyon tulad ng kasalan, selebrasyon pagkatapos ng mga mahahabang giyera at iba pa at dahil dito ay napagpasa pasahan na ito, henerasyon sa henerasyon.
Biuag and Malana
Biuag was from Enrile, the southern most part of Cagayan. When he was born, his mother was visited by an exceptionally beautiful woman who silently admired the baby. When it dawned on the child's mother that her visitor was a goddess, she knelt and implored her child with long life.
The goddess made no reply. Instead, she placed three small stones around the neck of the baby where one stone protected him from any bodily harm. When he was big enough to swim across the wide river, the crocodiles created a path for him. The other two stones gave him supernatural powers and prowess. He could go faster than the wind. He could throw easily a carabao across the hills when he was only at the age of twelve. He could uproot a big beetle nut as if it were a wood. On account of this display of extraordinary strength, people from far and wide places came to see him.
Despite all these powers, Biuag seemed troubled and unhappy. In the town of Tuao , he fell in love with a young lady with unsurpassed beauty. No one could tell where this lady came from nor could anyone say who this lady was. Biuag wanted to find her. His waking hours were thoughts of her.
There was another young man from Malaueg, called Malana who was gifted with powers similar to that of Biuag. When Malana was eighteen, a devastating typhoon destroyed all the crops of Malaueg. The people were in grip of appalling famine. Their only hope of starving off came from a very distant place, Sto. Niño. It was very difficult and dangerous to journey the place, because the river to cross was wide and full of crocodiles. Malana understood the hazards of the journey but finally volunteered to take the journey. He loaded cavans of palay to seven bamboo rafts.
The people eagerly waited Malana's return. Prayers were offered for his safety. When they saw him back, everyone was overjoyed. He distributed the rice to the people and went home.
Upon reaching his home, he found a bow and arrow on the bench. He presumed these were made for him by his father who knew how fond he was of them. Fitting the arrows, he found two tiny stones just like those around Biuag's neck.
Meanwhile, Biuag was unmindful of the people's open admiration for Malana. The lovely lady occupied his thoughts. One day, he paid her a visit and found out that Malana was also there. Biuag became furious. He told the lady he will prove to her that Malana was unworthy of her love. He grabbed his famous spear and hurried to the window towards Malana. Malana recognized Biuag's spear and read it as a challenge. He hurled it back with the message that his powers were not meant for such feats.
Biuag laughed decisively and interpreted Malana's message in a different manner. He said to the lady: "Your suitor is very strong but he is a coward."
One afternoon, Biuag was taking lift of the young woman when he heard sounds of a thousand bamboo tubes. He saw approaching from a distance great number of people from Malaueg. Leading the group was Malana - tall, broad-shouldered, and handsome, Biuag quivered at the sight of Malana. The latter spoke first: "Now I know why you challenged me. You covet the woman I love."
The gods forbid anyone from taking anything that belongs to the other, but I am ready to give you a chance. If the lady would allow us, we shall fight for her hand.
The day of the duel was controversial. The news spread fast and by mid-afternoon, the two mountains and the outlaying hills were blanketed with men, women and children who had come to witness their heroes fight each other. Biuag arrived accompanied by the people of Enrile. He climbed the mountain on the eastern part of the river, carrying a big coconut tree and a sharp spear. Upon reaching the peak, he heard the natives cheering Malana. He felt like barking a command to his followers to kill Malana's people.
Malana went up the opposite mountain. From their position, they saw some rafts being pulled up. As these drew near, Biuag and Malana saw the beautiful lady on one of the rafts. Sadness was clearly etched on her face but this only heightened her ethereal beauty. When she was near, Biuag shouted at Malana, "the woman we both cherish is before us. If you are as brave as you claim to be then, receive this gift of mine from Enrile."
Without thinking, he hurled the coconut tree at Malana. Everyone held his breath. The river stood still. The coconut tree flew like an arrow into the air. Malana caught it and unlike Biuag, he hurled it at the direction of Yeluru. Today, thick coconut grooves abound in that place.
Biuag became more insane. He plucked the spear from the ground where he thrust it. He aimed it at Malana's heart. The people were troubled. They knew too well the accurate deadliness of this terrible spear. Malana's chest was hit but his heart was not pierced. Instead the spear broke into two when it reached the bottom of the river.
Malana shouted: "There you are, Biuag, with no weapons whatsoever. It is now my turn!"
Before Malana would finish uttering the warning, Biuag leaped into the river. Gigantic waves dashed against the rocks and shook the mountain where Malana stood. Biuag emerged with the biggest crocodile under his arm. The crocodile opened wide its jaws. Malana accepted the challenges as he leaped from the mountain. The hundreds of people watching the fight suddenly fell on their knees. They saw a dazzling light that sparkled.
She rose into the air and checked Malana's fall upon meeting him in mid-air. The woman looked down at Biuag and said: "You have shown yourself a coward by getting the help of a crocodile. I am the daughter of the goddess who gave you your supernatural powers. You do not deserve the gift." With the magic wand, the beautiful woman gave her blessings to the people below and then flew with Malana in the kingdom of the air and the clouds where she reigned.
Ayon kay E. Arsenio Manuel, ang mga epiko ay karaniwang nagtataglay ng sumusunod na katangian:
(a) kuwentong may kahabaan
(b) base sa tradisyong pasalita
(c) umiikot sa mga di-natural at kagilagilalas na pangyayari o kabayanihan
(d) nasa anyong berso
(e) maaaring chanted o kinakanta
(f) mayroong ganap at seryosong pakay, kumakatawan o nagpapatunay sa mga paniniwala, tradisyon, o mga gabay sa buhay ng mga tao.
SALOMON
Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng “cinco-cinco” o instrumentong may limang kuwerdas tuwing Pasko sa harap ng altar. Ito ay kasama sa salu-salo kung saan may alak, kape, tsokolate, at iba pa. Ang nilalaman nito ay tungkol sa pagkakabuo, pagkapanganak, at buhay ni Jesu Kristo. Sa isang bahagi nang epikong kanta ay makikita ang mga linyang ito:
Anni i ibini wagi?
(What are you sowing, brother?)
Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.
(I am sowing pebbles.)
Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu gataban.
(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)
VERZO
Ang verzo ay katumbas ng coplas ng mga Espanyol. Ito ay isang awit na may apat na linya at tugma. Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang verso sa mismong okasyon tulad ng kasal at binyag. Ang verso ay karaniwan ding nagtuturo ng moralidad. Ilang mga halimbawa nito ay ang “ ossse-osse” at “kilingkingan.”
Mga Halimbawa:
Arri ka mavurung ta
Kabaddi ku lalung, kuak
Ku mamayappak, kannak
Ku utun, gukak.
(Worry not my being a small cock,
For when i fly to attack)
Isa rin itong ekspresyon na nagpapakita ng determinasyon ng mga Ibanag sa pagmamahal, panliligaw at labanan kahit na mahirap at maliliit lamang sila kung ituturing. Marahil ito ang dahilan kaya nakaligtas sila sa mga panahon nang opresyon tulad ng Martial Law.
Iba pang halimbawa nang mga verso:
FILIPINAS
Filipinas kudda nikaw
O! davvucku nga marayaw
Iyawacku nikaw y sikasikacku,
Patayacku y panguffucku.
UVOVUG A MALUMAMO
Uvovug a malumamo
Makalunne ta nono
Uvovug a pinorayan
Makadarak ta gawagawayan.
Ariammu a pakukuan
Y maguvovug ta makaninipang
Ta yatun y makavucay
Ta mapia nga ammung na totolay.
PANGUFFUN
Sinni niko maya
Nga ume maki pazzigariga
Nu ari kabi dan a mangngua
Ta ikattolem ta mapia
Sinni bi mine nalagui
Nga ume mabbaluntariu
Nu ari kabi dan a nammula
Ta semilya na aya anna mapia.
PAPASENSIYA
Map pasensia ka laman palag,
Ta panotolim ta gukag
Lubbe laggapan noka y dagun
Nga siko mabi y maganutun.
Map pasensia ka laman palag
Ta panotolim ta gukag
Backan nu ari arrerueda
Ta aggo mangngana noka.
PAMMAKAKUA
Mapia la y mammakakua
Ta totole maski sinni lara
Mavvugaw paga y karuan
Egga gabbalaman y mabattang.
Ariammu nga appatan,
Y katokatole na karuan
Ta y tiempo la y mapalappa
Ta panguli uli na palapagia.
Annung tam y mammakakua
Ta totole maski nu sinni paga
Nu egga mabba y mappanaki
Awayya na ta y mallilli.
PAKERADDAM
Nu tangngabak ku y uton
Na nanadagak ku na davvun
Alle kunna mamipippik y paginango ku
Nu keraddammakku, nagam mu
Agalak ku la nga agalan
Y nagam mu maski awan
Tu kunna egga ka la nyo
A makpaggalagalo.
AWIT
Ang mga awit ay mga kantang para sa pag-ibig at madalas ang mensaheng dinadala nito ay pangako, pagtatapat, paninigurado, mga pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.
Ang paglawig ng mga kantang galing sa mga Ibanag at ang kumakanta nito ay umabot sa pinakamataas nitong antas noong panahon kung saan ang mga lalaki o "babbagitolay" ay nanghaharana sa mga babae o "magingnganay" na natitipuhan nila.
Subalit, noong panahon ng malawak na opresyon o Martial Law ay kakaunti na lamang ang tumatangkilik sa mga awit dahil sa dalawampung taon na pamumuno ng lumang rehimen kung saan ang kalayaan nang mga mamamayan ay may limitasyon.
Mga Halimbawa:
O lappaw a makayaya
Nga inimmi-immian na mata,
Pare nakuan tu ari ka matay,
Tape manayuk ka gugammay.
(O lovely flo'er
My eyes behold forever,
May you not wither, nor die,
That long you be gem of my eye.)
PAGAYAYA
Pagayaya ay a metallugaring
I pattaradde tam ngamin,
Pagayaya I palu paggia
Pangawanan ta zigariga,
Pare nakuan tu yao nga gayam,
Makeyawa tam mulamuagang
Kegafuanan na kapawan
Na ziga nganufulotan.
(REJOICING )
Happiness is the end
Of our being together
Happiness is the well-being
And elimination of suffering.
May it be that this occasion,
Bring us satisfaction
Which will make us forget
Our hatred and suffering.)
AYATAT TAKA
Ayatat-taka maski anni ziga-riga ku
Megafu nikaw nga nikamian na futu nikaw
Ta inga lagud ta pakemmimi nga lappaw
Cunna labbe niyo a pagayaya
Nu kemmamatan ka na mata
Chorus:
Tamu e dadan rafutu cao
Ta pawang nenang mgafu nicao
Ta innga lagud
Ta pakalallo nam maya nikaw.
Awan ta logo
Ta kunna ariyakku nga pakkakaturuk
Yoye nga aya ku
Ay pordiy os tu ikallona
Ta kunnaw nga zigariga ku.
VULAN
O! volan a kalalatuag
Mine ka nappakanauag
Mine ka nappakarenu
Ta dalan a lakaracku
Makememmi ka nga iniinan
Ta kawan niki tu kunam
Paggariaman mi tuluan mu
Y aya mi ari mofu
NELOGO NGA AYA
Nelogo ta aya awna na tu liwa
Tagapiak cu y pate
Tanu y patay capatuan
Melogo nagattam
O dios ku uffunam ma
Tapenu melillita
Anna napaaya nga
Ta minangilogo, ngapatacabi nu ari
Mapassa nga makapalilli
O dios iddu sikaw afu y mangiolu
Nga mangillilli ta dalan ira nga logi
Ickawan ma ta marenu nga dalan
Ta ariak ku nga ikaya a magattam ta ziga
Nu logo nga aya.
TADDAY NGA MAGINGNGAANAY
Tadday nga magingnganay
Kunna kristal a malaray
Nu kessidal na awa tu
Babang ay magana
Nagimmuguk ka ta annung mu
Tape ari nga magana
Ta nu magana awan ngana tu serbi na.
Refrain:
Y maginnganay ari nga mallipay
Ta logo na kagi yra na lallaki
Maggimmuguk ka ta ginuguyammu
Tape awan nikaw tu messimmu.
(Repeat Refrain)
SALAWIKAIN
Ang mga salawikaing Ibanag o "unoni" sa lokal na dayalekto ay pwedeng isang prosa o maaari rin itong tula. Ito ay paturo at kinapupulutan ng aral.
Mga Halimbawa:
Mamatugu ka ta gayan nga manututtu ta matam.
(You rear a crow that pecks your eyes.)
Awan tu umune ta uton ng ari umuluk ta davvun.
(Nobody goes up who does not come down)
Mammula ka ta mapia, gataban nu noka.
(He who sows goodness, reaps gratitude.)
I buruasi nga inikkao, nu ari atazzi, alawa nikaw.
(Borrowed clothes are either loose or tight.)
Awat tu serbi na ru nga kukua, nu marake i pinangngapangngua.
(Wealth is useless if character is worthless.)
Ari ka maniguru
Ta sinaddad na kayu
Ta egga laman Y minafun
A kutu-kutu nga davvun
(Trust not in the appearance of tree
As one sound and healthy
For who knows if it is infested
With very harmful pests)
Mas napia Y mattaddday
Anne ta mevulun ta marake nga tolay
(It is better to be alone
Than to be with a bad companion.)
Maski attannang
Y balay nga ekku unekan
Sangaw nu amuluga
Siyempre tu mappagukuba
(No matter how high you ascend
Sooner or later you will descend)
Awan tu serbi na aru nga kukua
Nu marake y pangpangapan na
(Wealth is useless
When you get it from a bad source.)
Sikaw kurug a maya
Kataw ta gabbayan na
Ariammu itun
Ta ammum tu aru y lalung
(If you are really in love
Come and carry me in your arm
Never leave me alone
For many crave for me to be their own)
BUGTONG
Ang "palavvun" o bugtong ay ginagamit nang mga Ibanag bilang isang anyong pang-kasiyahan o kung sa ibang kaso, maaari rin itong isang anyo ng tagisan ng talino. Ito ay itinuturing na pang-relaks kung pagod
Mga Halimbawa:
Nu magitubang atannang, nu manaddak, alinno.
(When it sits, it is tall, when it stands it is small.).
Sinni pano y tadday mga babay
Kanan na baggi na a maguroray - Kandela
(Who can be the lovely lady
That eats her own body - Candle)
Adalam nu mapangarianan
babbaw nu malannapan - Poso
(Deep when decreased
Shallow when increased - Well)
Pira y levu na
Vulauan y unag na - Illuk
(What is golden that is surrounded with silver? - Egg)
Ngisi nu matolay
Nafuraw nu matay - Bavi
(Black when alive
White when dead - Pig)
Egga lubid ku nga balabbaddi
Nga maggafu ta langi - Uran
(I have a tiny silver string
Which come from heaven - Rain)
Ari nga kuman nu ari mu tottokan - Aggavu
(What is it you hit before it eats? - Chisel)
Tumut-tulu
Auat-tu ulu - Allu
Egga yo payung ni Sta. Maria
Nga ari lang-ngana mabasa - Don na Atang
Ari nga cuman
Nu ariam mu palucan - Aggavu
Egga yo bolsa ni Judas
Nga napannu tap perlas - Papaya
Talebram mu, pangapam mu - Paguippi
Egga tadde señora
Lirum gamma y dianna
Mabasa la nga mabasa - Zila
Olu y assumbreru
Anni ta assin-nunna - Caddo
Sitan ngamin y levuna
Cabatuan y pattangan na - Nangca
Arala nu marianan
Abibbaw nu mamungan - Vuvun
Mas appadu y attole na
Nu patayam mu yaya - Kandela
Nu messiggu e mattotoyang
Nu caballarany maguimmang - Sapatu
Egga tadday nga pinaratu
Nga maganna ta ulu na
Ari malluan y ana na
Nu ari labbi mari y appin na - Afutu
Ari tolay, ari ayam ngem maguiming
A pammu y ana na, ikappe mu y yena - Mangi
Nu pagorayam mu, matolay
Nu iddukammu, matay - Kakaddokan
Ginatak ku natay
Netabbo ku nga matolay - Sarguelas
Nu lubbe y nawak
Makkaratu y tabbi na - Afefec
Egga ulu na
Awan tu vu na
Egga san na
Awan tu futak na - Tuka
Ari tolay, ari nga ayam
Awan tu pilig na ngem
Mappalaju yaya - Ahi
Nallutu na
Na tutung y uton na – Babengka
Kinattak ku
Nappattu - Danum
Maguitubang ngana y ana
Makkoreke pagalaman y yena – Kalabasa
Mga Manunulat mula sa
Rehiyon II: Cagayan Valley
Acebedo, Rolando Umblas
Acoba, Rogelio M.
Adviento, Amigable
Andres, Reynaldo
Aquino, Rogelio
Aroc, Danilo T.
Asuncion, Ruperta V. Ramos
Barcena, Jr. Cirilo A.
Bermudez, Prescillano N.
Bulong, Dionisio S.
Corpuz, Samuel
Cudiamat, Bagnos G.
De La Cruz, Francisco Villena
Doles, Pacifico Dibad
Evangelista, Rolando B.
Gervacio-Gallato, Cristina A.
Lopez, Benny Ponce
Macugay, Franklin P.
Martin, Valeriano Ulnagan
Paat, Renato A.
Padios, Prodie Gar
Pena, Mauro Versosa
Pimentero, Rosito D.
Quimba, Juan Ben
Serna, Fortunato Subega
Simpliciano, Juanito G.
Talbo, Consolacion Y.
Urata, Antonio De La Pena Sr.
Acebedo, Rolando Umblas
Ipinanganak sa Ballesteros, Cagayan at kasal kay Miguela Taala. Mayroon silang apat na anak: Rosario, Rizalino, Joseph Anthony, at Philip Rolando.
Siya ay nagtapos ng BSEEd sa Far Eastern University at sa kasalukuyan nama’y nasa DepEd sa kanilang bayan. Nailathala sa Bannawag ang hindi kokonti sa 19 na mga maiikling kuwentong kanyang naisulat kasama na ang Saanak A Traidor at Ayat Ken Pammati.
Acoba, Rogelio M.
Ipinanganak sa Bascaran, Solano, Nueva Vizcaya at kasal kay Encarnita R. Guillermo. Mayroon silang limang anak: Roger Jr., Rachelle, Roselle, Ritzelle, at Roel.
Isa siyang punong-guro ng mataas na paaralan sa Bayombong, Nueva Vizcaya. Nagtapos siya ng BS Agriculture major in Agronomy sa CVAC-CSU at ng master’s degree sa Agrikultura major in crop science sa Isabela State University.
Ilan sa kanyang mga maiikling kuwento at sanaysay tulad ng Dinak Koma Baybay-an at Kayatkon Ti Matay ay nailathala ng Bannawag. Sa taong 1983, nakamit niya ang unang karangalang banggit para sa akda niyang Hollowblock sa isang patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng GUMIL Filipinas at GUMIL Hawaii. Sa taon ding iyon, nakamit niya ang unang karangalan sa isang patimpalak sa pagsulat ng iisahing yugtong dula ng Gov. Roque Ablan Awards for Filipino Literature at ng National Media Production Center Region I para sa kanyang akdang pinamagatang Emmanuel.
Siya ay miyembro ng GUMIL Filipinas, dating presidente ng GUMIL Nueva Vizcaya, at direktor ng Nueva Vizcaya Writers Foundation Inc.
Adviento, Amigable
Ipinanganak at lumaki sa Cagayan ngunit ang mga magulang ay nagmula sa mga bayan ng Vigan at San Vicente, Ilocos Sur. Siya ay nagtapos sa Philippine Maritime Institute, Maynila noong 1957. Siya ay nakapaglakbay na sa iba’t-ibang parte ng mundo dahil sa kanyang pagiging marino. Marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Bannawag. Kasalukuyan siyang naninirahan at ang kanyang pamilya sa Honolulu, Hawaii.
Andres, Reynaldo
Ipinanganak sa Aparri, Cagayan, kasalukuyan siya ngayong naninirahan sa Poblacion 2, Currimao, Ilocos Norte kung saan siya nagtapos ng elementarya at mataas na paaralan. Tinapos niya ang kanyang diploma sa BSE sa Mariano State University sa Batac.
Nakapaglathala siya ng ilang mga sanaysay, tula, at maikling kuwento sa wikang Iluko sa Bannawag at Ilocos Times. Ang ilan sa kanyang nga tula at maikling kuwento ay naisama sa Iric, isang antolohiya ng mga akdang Iluko na inilimbag noong 1988 ng Iloco Research and Information Center ng MMSU.
Siya ang presidente ng GUMIL Ilocos Norte, direktor ng GUMIL Filipinas, at opisyal ng Communication and Media Relations Office ng MMSU sa Batac.
Aquino, Rogelio
Ipinanganak sa Tucalana, Lal-lo, Cagayan. Natapos niya ang kanyang AB-BSE at Master of Public Administration mula sa University of Manila. Madalas siyang naiimbita bilang tagapagsalita sa mga seminar-workshops sa literatura at kasanayan sa pamumuno.
Siya ay isang magaling na manunulat sa Iluko at Tagalog. Isang manunula, sanaysayista, at marami pang iba, marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Liwayway at Bannawag. Nagwagi na rin siya ng mga parangal mula sa mga patimpalak sa literatura ng Economy Tours and Travel, Inc. Ang ilan sa kanyang mga akda ay isinama sa mga antolohiyang inilathala ng GUMIL: Talugading (GUMIL Filipinas), Alintatao (GUMIL Filipinas), Talibagok (GUMIL Metro Manila), Kurditan (GUMIL Metro Manila), Kalasag (GUMIL Filipinas).
Mga pangunahing akda: Tadem Iti Ngudo Ti Kaputotan (kuwento), Sugat Iti Barukong Ti Daga (kuwento), Kawar Kadagiti Lunod Iti Kaputotan Ni J. Alvarez (kuwento), Agat-Basura (nobelang nasa anyong komiks), Ragadi (nobelang ganap ang haba), Gamat (nobelang ganap ang haba).
Aroc, Danilo T.
Ipinanganak sa Manibang, Ilagan, Isabela, pinakabata sa pitong anak nina Geronimo Aroc at Irene Timbreza. Hindi siya nakapagtapos ng kolehiyo dahil sa kahirapan ng kanilang pamilya. Nagtrabaho siya sa mga sakahan, naging karpintero at naging drayber. Sa kalaunan ay nagtrabaho siya sa Maynila kung saan siya namasukan bilang tool keeper mechanic at canvasser. Sa katagalan, siya ay naging purchasing officer at sa kasalukuyan ay nasa Jordache, Phils. Inc.
Nailathala ang ilan sa kanyang mga maikling kuwento at sanaysay sa Bannawag.
Asuncion, Ruperta V. Ramos
Nagmula sa Solano, Nueva Vizcaya ngunit sa kasalukuyan ay naninirahan sa Jubileeville, Masaya sa isang bayan sa Laguna. Ang kanyang mga magulang ay sina Platino V. Ramos at Nieves A. Vega.
Siya ay nag-aral sa Solano South Central School, Dalton High School, Northwestern College (Laoag), ngunit sa Philippine Wesleyan College (Cabanatuan) niya natapos ang kanyang digri sa BSEEd.
Siya ay naging miyembro ng Nueva Vizcaya Press and Radio Club, Nueva Vizcaya Physical Education Group, at ng Nueva Vizcaya Council Training Team. Itinatag niya ang mga publikasyon na Lumabang at Diamond.
Miyembro ng GUMIL Filipinas, ang kanyang mga kuwento ay nailathala sa Talugading at Kurditan: Mga Kuwentong Iluko.
Mga akda: Ti Family Planning Ni Lakay (kuwento), Ti Anibersario (kuwento).
Barcena, Jr. Cirilo A.
Ipinanganak sa Capo, Ilagan, Isabela, anak nina Rev. Cirilo C. Barcena at Faustina M. Aroc. Ikinasal kay Felicidad O. Laceda ng Jose Panganiban, Camarines Norte. Mayroon silang tatlong anak.
Nagtapos siya ng Bachelor of Science in Customs Administration sa PMI Manila. Nagtrabaho siya bilang liaison officer sa mga brokerage firms sa Maynila at Cotabato City.
Bermudez, Prescillano N.
Nagmula sa Caligulan, Burgos, Isabela, siya ang panganay sa apat na anak nina Enrique D. Bermudez at Cesaria Nisperos.
Isa sa mga pinakamahuhusay na manunulat sa Iluko, isa siyang sanaysayista, manunula, mandudula, nobelista, at manunulat ng maikling kuwento na mahusay sa wikang Iluko, Tagalog, at Ingles. Siya ay naging miyembro ng National Media Production Center sa Vigan, Ilocos Sur at Laoag.
Sa panahon niya sa NMPC Laoag, inorganisa niya noong 1976 ang governor Roque Ablan Awards for Iloco Literature (GRAAFIL), ngayon ay isa sa mga pinakaprestihiyosong award-giving institution sa Ilocos Norte.
Nagwagi siya sa patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng Bannawag: ikalawang karangalang banggit noong 1961 at unang karangalan noong 1967. Noong 1974, nakamit niya ang ikatlong karangalan para sa isang maikling kuwento sa Tagalog sa isang patimpalak ng Panitik Balagtas ’74. Sa taong 1983, isa sa kanyang maikling kuwento sa Iluko ang nagwagi ng ikalawang karangalan sa GUMIL Hawaii’s Salip Iti Sarita, samntalang ang dalawa pa sa kanyang maiikling kuwento ay nagwagi sa Economy Tours and Travel Short Story Writing Contest, ikalawang karangalan noong 1984 at ikaapat na karangalan noong 1988. Noong 1981, isa sa kanyang mga nobela ang nagwagi ng grant mula sa Cultural Center of the Philippines.
Ilan sa kanyang mga kuwento at tula ay naisama sa Dagiti Kapintasan a Sarita Iti Iluko at Kalasag Ti Filipinas.
Sa kasalukuyan, siya ay konektado sa Philippine Information Agency (PIA) sa Bangued, Abra. Siya rin ay miyembro ng GUMIL Pangasinan at naging direktor ng GUMIL Filipinas.
Pinakasalan niya si Mercedes M. Pascua. Siya at ang kanyang pamilya ay kasalukuyang naninirahan sa San Manuel, Pangasinan.
Mga akda: Sagut Ti Paskua (kuwento), Daton Iti Tumanor A Kaputotan (kuwento), Paghuhubog, Isang Umaga (kuwento, Tagalog), Sukogan (kuwento), Ingget Pateg (kuwento), Ti OIC (kuwento), Dagiti Billit-Tuleng (maikling nobela), Dagiti Pundador (nobela).
Bulong, Dionisio S.
Nagmula sa Simbaluca, Sta. Teresita, Cagayan, unang anak nina Vicente Q. Bulong ng Ilocos Norte at Felipa Soliven ng Buguey. Tinapos niya ang kanyang elementarya sa Buguey Central School at ang kanyang high school sa Northeastern Academy, Buguey. Nagpunta siya sa San Fernando, La Union, kung saan siya ipinadala ng kanyang tiyuhin para mag-aral ng steno-typing sa National Business Institute. Siya ay nagtrabaho din para sa isang maliit na department store habang nasa San Fernando.
Sinubukan niya nag kanyang suwerte sa Maynila kung saan siya ay naging tagabungkal ng kanal para sa mga tubo ng NAWASA sa Marulas, Polo, Bulacan. Sa kalaunan, siya ay bumalik sa Simbaluca at tumulong sa kanyang mga magulang sa pagpapa-aral ng kanyang tatlong mga kapatid sa kolehiyo. Sa panahong ito siya nagsimula sa pagsulat ng mga maiikling kuwento sa Iluko para sa Bannawag na naglathala ng una niyang akda noong 1962.
Nang makatapos ang kanyang mga kapatid sa kolehiyo, siya ay bumalik sa Maynila at kumuha ng kursong AB Journalism sa University of Manila. sa kanyang ikatlong taon, lumipat siya sa Lyceum of the Philippines.
Siya ay nasa kolehiyo pa rin ng kunin siya ng Bannawag bilang isang staff. Siya ay naging proofreader at naging editor-in-chief pagkalipas ng sampung taon.
Siya ay nakapagsulat ng mga maiikling kuwento, sanaysay, at nobela. Ilan sa kanyang mga maikling kuwento ay isinali sa Napili A Sarita Dagiti Ilokano (GF), Kalasag Ti Filipinas (GF) at Kurditan: Mga Kuwentong Iluko (GMM).
Ikinasal siya kay Eden L. Cachola, isa ring manunulat na Ilokana. Sila ay may dalawang anak na babae: Diodena at Annaloi.
Mga pangunahing akda: Paskua Iti Sidong ni Manang Eden (maikling kuwento), Nadagaang Dagiti Sardam (maikling kuwento), Ti Kapatgan A Puonan(sanaysay), Kayatmo A Dumakkel To Barukongmo? (sanaysay), Sika Ti Katurayan (sanaysay), Fighting Pogi I (nobela), Fighting Pogi II (nobela), Anderson (nobela), Matayakon, Rosing (nobela), Brad Patrick (nobela).
Corpuz, Samuel
Ipinanganak sa Solano, Nueva Vizcaya, ang kanyang ama na si Felominiano J. Corpuz ng San Nicolas, Pangasinan ay isang magsasaka habang ang kanyang ina na si Agripina C. Fontanilla ng San Quintin, Pangasinan ay isang mangangalakal.
Mula sa Solano, sila ay lumipat sa Bintawan, Villaverde, Nueva Vizcaya kung saan siya lumaki. Nagtapos bilang unang karangalang banggit sa Bintawan Elementary School, at naging presidente ng Supreme Student Council sa Dalton High School sa Solano kung saan niya tinapos ang kanyang high school.
Nag-aral siya sa Minadanao Institute of Technology, Kabacan, Cotabato para sa isang digri sa agrikultura, at lumipat sa Maynila kung saan siya pumasok sa Philippine College of Criminology. Bumalik siya sa Nueva Vizcaya at nag-aral sa Saint Mary’s academy sa Bayombong para sa kursong AB English Literature. Unang lumabas ang kanyang mga akda sa The Link, ang pamathalaan nila sa kolehiyo.
Si Samuel ay nagsusulat sa Ingles at Iluko. Ang kanyang kuwento, Noon Episode, ay nailathala ng Graphic sa taong 1967. Ang kanyang mga sanaysay at kuwento sa Iluko ay nailathala sa Bannawag.
Siya ay nagwagi ng ikalawa at ikatlong karangalan sa taunang patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng Bannawag noong 1967; ikalawang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng Governor Roque Ablan Awards for Iloco Literature (GRAAFIL); unang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng GUMIL Aparri-Buguey-Sta. Teresita sa taong 1991 gayundin sa pagsulat ng nobela ng Economy Tours and Travel, Inc. sa parehong taon.
Pinakasalan niya si Estrella Castillo Gonzales ng Sta. Cruz, Ilocos Sur. Mayroon silang pitong anak: Honesto, Arlyn, Jonahlyn, Samuel Jr., Fares, Orlando, at Estrella Victoria.
Mga pangunahing akda: Sawmill (kuwento), Hospital (kuwento), Kris Ken Talunasan (kuwento), Maysa Nga Agtutubo Ken Nalam-ek Nga Agsapa (kuwento), Siasino ni Liwayway (kuwento), Quezada (nobela), Ti Bassit A Balay ni Brader Orly (nobela), at Dagiti Naidagus Iti 1010-B Instruccion St., Sampaloc, Manila.
Cudiamat, Bagnos G.
Ipinanganak sa Del Pilar, Alicia, Isabela, ikalima sa pitong anak nina Herminigildo Cudiamat ng Piddig, Ilocos Norte at Consolacion Galora of Bacarra, Ilocos Norte.
Tinapos niya ang kanyang Bachelor of Science in Education sa Baguio Central University sa Baguio City. Nang siya ay magtapos, siya ay nagturo sa Lyceum ng Baguio, Isabela Colleges Foundation, at mula noong 1978 sa University of Baguio High School.
Nagsusulat siya sa Ingles ngunit nakahihigit sa Iluko. Karamihan sa kanyang mga kuwento ay nailathala sa Bannawag. Isa siyang miyembro ng GUMIL Filipinas at presidente ng GUMIL Baguio. Pinakasalan niya si Mida Aromin ng Naguilian, La Union. Mayroon silang dalawang anak na lalaki: Fiel Ariel at Bagnos, Jr. Sila ay naninirahan sa La Trinidad, Benguet.
Mga pangunahing akda: Ni Uliteg Sergio (kuwento), Ti Anting-anting Ni Uliteg Sergio (kuwento), Igat Nga Aritosan (maikling nobela), Puraw A Panniki (maikling nobela).
De La Cruz, Francisco Villena
Ipinanganak sa Lal-lo, Cagayan, siya ay nagtapos sa Pula Elementary School sa Buguey, Cagayan at sa Cagayan Valley National Agricultural School, Lal-lo. Tinapos niya ang kanyang digri sa BSA sa Cagayan Valley Agricultural College sa Lal-lo. Bilang isang iskolar ng Colombo Plan, siya ay ipinadala sa Australia mula Setyembre 1 hanggang Nobyembre 30, 1988 para sa isang kurso sa Rural Planning and Development.
Isang kolumnista at editor ng Cagayan Valley Today Magazine, siya ay isa ring broadcaster ng DWPE, Radyo ng Bayan at DZYT sa Tuguegarao.
Noong taong 1969, nagsimula siyang magsulat para sa Bannawag kung saan ang karamihan sa kanyang maiikling kuwento at sanaysay ay nailathala. Siya ay nagpakasal kay Caridad G. Ragasa at nagkaroon ng apat na anak: Joon, Abigail, Don, at Earl.
Mga Akda (kuwento): Panaglibas; Agpatingga Ti Panagitured; Ngem Barbonana Ti Barukongna; Dagiti Kabagian Ti Asawana; Sapaemto Ti Agawid; Gunggona; Agriingkan, Angkuan; Naamo Dagiti Biliit. (Mga sanaysay): Saanka nga Agmaymaysa Idiay Suso; Umayakto Idiay Suso; Kas Sampagita Iti Agsapa; Kanonto Nga Agbalbaliwak?.
Doles, Pacifico Dibad
Ipinanganak sa Aggub, Solano, Nueva Vizcaya. Pinakabata sa labing-isang anak nina Eusebio Cruz Doles at Juana Acosta Dibad, parehong nagmula sa Tangaoan, Santa Maria, Ilocos Sur.
Pinakasalan niya si Charito Galam Corpuz at nagkaroon sila ng dalawang anak: Gina Lyn Ma. Cristina at John Foster Francsis Rutherford IV.
Ang ilan sa mga maiikling kuwento at sanaysay niya na nailathala sa Bannawag ay Isu Pay Met A Balo (1963), Bay-am A Yebkas Dagiti Sabong (1965), at Uliteg Burcio: Balikbayan (1989).
Siya ay isang opisyal ng GUMIL Nueva Vizcaya at miyembro ng GUMIL Filipinas.
Evangelista, Rolando B.
Ipinanganak sa Centro Sur, Sto. Nino, Cagayan, ikalawa sa anim na anak nina Sofronio M. Evangelista at Pelagia Balaqui. Siya ay ikinasal kay Josephine Atalip at nagkaroon ng tatlong anak: Jee, Joy, at Re. Sila ay kasalukuyang naninirahan sa 06 Cruz Village, Caggay, Tuguegarao, Cagayan.
Siya ay nagtapos ng BS in agricultural Education sa Cagayan State University sa Piat.
Bilang isang manunulat, siya ay nakapagpalathala ng mga sanaysay at kuwento sa Ingles at Iluko. Siya rin ay naging mamamahayag sa radyo sa iba’t-ibang programa at istasyon mula 1984-1989.
Gervacio-Gallato, Cristina A.
Ipinanganak sa Nangalisan, Bagabag, Nueve Vizcaya, nagtapos siya ng kanyang digring Bachelor of Science in Commerce Major in Accounting sa St. Mary's College bilang cum laude noong 1976.
Siya ay isa sa mga pinakamagagaling na manunulat na Ilokana sa kanyang panahon. Nagsimula sa pagsusulat ng seryoso noong siya ay nasa kolehiyo, ang kanyang kuwento, Duoy Ni Tatang, ay nagwagi ng unang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng grupong Marinero-1189 noong 1976. Noong 1986, ang kanyang kuwento, Fr. Mike: Komptroler, ay nagwagi ng unang karangalan sa taunang patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng Economy Tours and Travel, Inc. (ETTI). Ang kuwento ding iyon ay isinama sa Daton, antolohiya ng mga nagwaging akda sa ETTI na ipinalathala noong 1991.
Noong 1991, sa suporta ng GUMIL Filipinas, siya ay nakilahok sa UP Summer Writers' Workshop ng UP Creative Writing Center, Diliman, Quezon City.
Siya ay ikinasal kay Engineer Ireneo S. Gallato ng Sinamar Sur, San Mateo, Isabela. Mayroon silang tatlong anak.
Lopez, Benny Ponce
Ipinanganak sa Namacayan, Buguey, Cagayan, ang kanyang mga magulang ay sina Castor Alili Lopez at Teodora Ponce.
Manunula, sanaysayista, manunulat ng maikling kuwento, at nobelista, isa siya sa pinakamahahalagang manunulat sa Iluko na nagmula sa Lambak ng Cagayan. Isa sa kanyang mga maikling kuwento, ang Ti Sukogan, ang nagwagi ng ng karangalan noong 1987 sa patimpalak ng Economy Tours and Travel, Inc. sa pagsulat. Ang kanyang mga akda ay nailathala sa Bannawag.
Siya ay nagpakasal kay Teresita Pagaduan kung kanino siya nagkaanak ng lima. Isa sa mga nagtatag ng GUMIL Cagayan at GUMIL ABS (Aparri, Buguey, Sta. Teresita), at miyembro ng GUMIL Filipinas.
Macugay, Franklin P.
Ipinanganak sa Magsaysay, Cabatuan, Isabela, siya ay pang-anim sa walong anak nina Fernando Pascua Macugay at Carolina Ramos Pascual.
Tinapos niya ang kanyang elementarya sa Macalaoat Elementary School, ang high school sa La Salette ng Cabatuan, at ang kanyang digri na Bachelor of Science in Agriculture major in Agronomy sa Isabela State University, Echague, Isabela.
Bago pa mailathala ang kanyang mga akda sa Bannawag, nagsulat siya ng mga tula para sa Ilocos Times, isang peryodiko sa Laoag, sa tulong ni Hermenegildo A. Viloria ng Capangpangan, Vigan, Ilocos Sur na kanyang itinuturing na tagapaggabay.
Siya ang isa sa mga nag-organisa ng GUMIL Isabela noong 1984. Siya ay nanungkulan bilang sekretarya ng organisasyon hanggang 1990.
Ang ilan sa kanyang mga maikling kuwento sa Iluko ay isinama sa Sarusar at Karit, dalawang libro na ipinalathala ng GUMIL Isabela. Isa rin sa mga nagwaging kuwentong kanyang naisulat ang isinama sa Daton, isang koleksiyon ng mga nagwaging akda sa Economy Tours and Travel, Inc.
Pinakasalan niya si Edna Lacar ng Cauayan, Isabela at nagkaroon sila ng dalawang anak: Karla Mae at Jeffry. Sila ay kasalukuyang naninirahan sa Munsayac Subdivision, Nueva Era, Cabatuan, Isabela.
Martin, Valeriano Ulnagan
Ipinanganak sa San Mateo, Isabela, ang kanyang mga magulang ay sina Marciano Martin at Simeona Ulnagan. Siya ay nagpakasal kay Lolita at nagkaroon ng sampung anak: Danilo, Clodualdo, Ernali, Florife, Raquel, Noel, Raul, Joel, Ruela, at Ariel. Sila ngayon ay naninirahan sa Atlanta Beach sa Florida, USA.
Mula 1967 hanggang 1984, siya ay isang guro sa martial arts. Noong 1988, siya ay naging janitor at di katagalan ay naging maintenance foreman.
Ang ilan sa kanyang mga akda ay nailathala sa Bannawag tulad ng Napintaska Latta, Nanang (maikling kuwento), Police Case 343 (maikling kuwento), Ti Kaso Dagiti Naglibas a Balud (kuwento), Ti Pirma a Nangburak Iti Sindikato (kuwento), Pagam-ammuan Simpeg Dagiti Kusipet (kuwento); at gayundin sa Liwayway tulad ng May Eskriba at Pariseo ring Nagmamahal kay Jesus. Nakapagpalathala rin siya ng aklat na pinamagatang Pakasaritaan ti Sinamar Norte.
Paat, Renato A.
Ipinanganak sa Nabannagan, Lasam, Cagayan, anak nina Crisanto Paat at Agustina Aguinaldo. Nagpakasal siya kay Catalina Ramiro, isang guro sa distrito ng Lasam. Ang kanilang mga anak ay sila Haspert, Florante, Renato Jr., Altagracia, at Renelyn.
Nakamit niya ang kanyang diploma sa kolehiyo mula sa Philippine Normal College na ngayon ay kilala bilang Philippine Normal University.
Nagkamit siya ng ilang mga parangal tulad ng: unang karangalan, pagsulat ng maikling kuwento, sa pangunguna ng Torch, PNC sa taong 1962; Most Outstanding in Poetry Award, sa pangunguna ng Jolly Mirriad Group, PNC sa pareho ding taon; ikalawang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng ETTI at Iluko Literary Awards sa taong 1988; at ikatlong karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento sa Gov. Rodolfo Aguinaldo Awards sa taong 1989.
Nailathala ang ilan sa kanyang mga kada sa Bannawag kasama dito ang Sabong ti Kawayan (maikling kuwento), Pakalatkat (maikling kuwento), No Aregleyted (maikling kuwento), Ti Eleksion Iti Lattung Inn (maikling kuwento), Naanag Ti Aloha Ti Lasam.
Padios, Prodie Gar
Pinakabata sa tatlong naak nina Ignacio Padios ng Sta. Teresita, Cagayan at Leonila Garcia ng Dardarat, Cabugao, Ilocos Sur. Nagtapos siya ng AB Economics sa Lyceum, Aparri bilang iskolar ni Bishop Juan S. Quinto, dating pari sa St. Peter Thelmo Parish Church sa Aparri.
Noong enero 16, 1989, siya ay naging empleyado ng Bannawag. Ang kanyang artikulo na Makiinnibustayo na tumagal mula Hulyo 3 hanggang Agosto 1, 1988 ay nagdulot ng takot sa kanya matapos makatanggap ng mga banta sa kanyang buhay.
Nakatanggap na siya ng ilang mga parangal sa pagsulat sa Iluko mula sa iba't-ibang organisasyon. Ang ilan sa mga ito ay ang : No Aglipias ti Karayan (maikling kuwento, consolation prize, GUMIL Cagayan 1985), Ti Pigis a Bandera a Natina iti Dara (ikatlong karangalan, ETTI, 1986), Tata Antot: Cafgu (consolation prize, GRAAFIL, 1990), Ni Iban ken ti Gayyemna a Kaibaan kdpy. a Sarita (unang karangalan, Ben Chua Children's Literary Awards, 1991), Maysa a Senario iti Kambas Ti Masakbayan (ikaanim na karangalan, GETSMAIL, 1991).
Marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Bannawag at iba pang lokal na babasahin.
Pena, Mauro Versosa
Ipinanganak sa Vigan, Ilocos Sur ngunit lumaki sa Isabela. Isang kilalang abogado at politiko sa kanyang panahon, inirepresenta niya ang Isabela sa Philippine Lower House Congress sa panahon ng Commonwealth.
Isinulat niya ang ilang mga tula at artikulo na inilathala sa Sanamar, Sinapismo, El Tiempo, Ti Mangyuna at iba pang mga peryodikal.
Isa sa kanyang mga tula ang isinama sa Sangcareppet A Dandaniw, ang Timec Dagiti Natay! (tula).
Pimentero, Rosito D.
Ipinanganak sa Buguey, Cagayan, ang bayan ng kanyang ama na si Jesus Jacinto Oandasan Pimentero na nagpakasal kay Anastacia Yabes Dangcil ng Sinait, Ilocos Sur.
Bunso sa dalawang magkapatid, ang kanyang tiyahin na isang matandang dalaga na si Maria O. Pimentero ang nagpalaki at nagpaaral sa kanya. Siya ay nagtapos sa Araneta University sa kursong BSAH.
Hilig niya noong basahin ang Bannawag kahit sa batang gulang. Ang kanyang ina ang siyang nagturo sa kaniyang bumasa at sumulat. Nang siya ay nasa kolehiyo, siya ang naging editor ng The Aggie, ang pamathalaan ng kanilang kolehiyo. Ang una niyang maikling kuwento sa Iluko ay nailathala sa Bannawag sa taong 1963.
Isa siyang sanaysayista at manunula. Isa sa kanyang mga kuwento ay naisama sa 24 A Napili A Sarita Dagiti Ilokano habang ang ilan sa knayang mga tula ay isinama sa Pamulinawen, isang antolohiya ng mga tulang Iluko.
Siya ay nagsilbi bilang bise-presidente ng GUMIL Cagayan. Ang kanyang mga sanaysay na nailathala sa Bannawag ay muntik ng magdulot ng kanyang kamatayan. Nagdesisyon siyang mangibang bansa nang maimbitahan bilang tagapagsalita sa iba't-ibang seminar ukol sa pagsulat sa Iluko na inorganisa ng nga organisasyong Filipino sa Hawaii at sa US Mainland.
Nagkamit siya ng maraming parangal sa iba't-ibang patimpalak sa pagsulat na pinangunahan ng GUMIL Hawaii. Siya ay kinilala bilang Most Outstanding Writer of GUMIL Hawaii sa taong 1990. Siya ngayon ay isa ng American citizen at kasal kay Marilou Pajarillo Ramones.
Quimba, Juan Ben
Ipinanganak sa Bascaran, Solano, Nueva Vizcaya, nakamit niya ang kanyang digri sa Bachelor of Arts mula sa Union College of Manila noong 1952.
Isa siyang magaling na manunulat sa Iluko. Isinulat niya ang isang English-Iloco & Iloco-English Dictionary na inilathala ng National Bookstore. Ang ilan sa kanyang mga tula ay isinama sa Pamulinawen na inilathala ng GUMIL Filipinas noong 1976. Isa sa kanyang mga maikling kuwento, Para Kiangan, ay isinama rin sa Karit, isang antolohiya na ipinalathala ng GUMIL Isabela noong 1992.
Pinakasalan niya si Conception Peralta ng Murong, Bagabag, Nueva Vizcaya at nagkaroon ng anim na anak.
Sa kalagitnaan ng dekada '80, sila ay lumipat sa Estados Unidos ngunit magpasahanggang ngayon, patuloy pa rin siyang nagsusulat sa Iluko.
Serna, Fortunato Subega
Ipinanganak sa Pateng, Gonzaga, Cagayan. siya ay anak nina Juan Naval Serna ng Gonzaga at Lucela Subega ng Cabugao, Ilocos Sur. Nakamit niya ang kanyang Bachelor of Science major in Management na digri mula sa Divine World College of Laoag, Laoag City sa taong 1972.
Habang nasa kolehiyo, siya ay nag-ambag ng mga tula para sa The Williamites, ang pahayagan ng kanilang kolehiyo. Siya ay naging scriptwriter para sa ilang mga istasyon sa radyo at naging radio talent din.
Manunulat ng maikling kuwento, manunula, sanaysayista, at mandudula, nagsulat din siya ng maraming zarzuela sa Iluko. Marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Bannawag. Ang ilan sa kanyang mga tula ay naisama sa iba't-ibang antolohiya sa Iluko tulad ng Balitok Ti Amianan (Vol.1), Talibagok, at Ferdinand E. Marcos: Kalasag Ti Filipinas. Ang isa sa kanyang mga maikling kuwento ay isinalin sa Filipino at isinama sa Kurditan: Mga Kuwentong Iluko.
Nagpakasal siya kay Estela Lagazo ng Nalvo, Pasuquin, Ilocos Norte at nagkaroon sila ng isang anak, si Renato.
Mga akda: Burayok (kuwento). (Mga tula): Agridamka, Gonzaga; Malaglagipka; Naimbag A Rabiim, Ading; Ammok a Segseggaannak; Sulisog.
Simpliciano, Juanito G.
Ipinanganak sa Calayan, Gonzaga, Cagayan, bunso sa limang anak nina Alberto A. Simpliciano at Ramona S. Garo, parehong nagmula sa Barangay 5 sa San Nicolas, Ilocos Norte. Ang kanyang ama ay isang beterano ng ikalawang digmaang pandaigdig.
Tinapos niya ang BS Agriculture, major in Agronomy sa Cagayan State University sa Gonzaga sa taong 1985. Inilathala ng Bannawag ang una niyang sanaysay, Pito Nga Aldaw A Binantayannak Ni Patay, noong Pebrero 10, 1984. Ang kanyang maikling kuwento na Tuba at tulang Aganuska, Sawak ay inilathala din ng parehong babasahin noong 1990. Nailathala din ang iba niyang sanaysay at tula sa Sirmata, isang publikasyon sa Aparri. Sa taong 1985, nagwagi siya ng ikatlong karangalan sa Amado Yoro Dakilang Ugat Awards sa kanyang tula na Kenka, Agtutubo. Matapos ang dalawang taon, nagwagi siya ng unang karangalan sa isang On-the-Spot Poetry-Writing contest sa Suso Beach sa Sta. Maria, Ilocos Sur.
Talbo, Consolacion Y.
Ipinanganak sa Sta. Teresita, Cagayan, ang kanyang mga magulang ay sina Florencio Talbo ng Sto. Domingo, Ilocos Sur at Anastacio Yere ng Nagbalioartan, Sinait, Ilocos Sur. Tinapos niya ang kanyang elementarya sa kanilang bayan, ngunit dahil sa kaibang paniniwala ng kanyang ama na ang kababaihan ay walang karapatan sa mataas na edukasyon, hindi siya nakapag-enroll sa mataas na paaralan.
Isa sa kanyang mga kapatid na babae na may-ari ng patahian at sari-sari store ang nagdala sa kanya sa Maynila. Di kalaunan, siya ay inampon ng isa niyang tiyahin na si Maxima Yere Arrieta at pinag-aral. Nang siya ay nasa kolehiyo, napagtanto ng kanyang ama ang pagkakamali nito at tumulong sa pagpapaaral sa kanya. Tinapos niya ang kursong BSEE sa Far Eastern University.
Nang siya ay nasa high school pa lamang, nagsimula na siya sa pagsusulat. Karamihan sa kanyang mga akda ay matatagpuan sa Bannawag. Namatay siya sa aksidente noong 1979.
Para sa kanyang alaala, nagpalathala ang GUMIL Ilocos Sur ng isang aklat na pinamagatang Tugot sa taong 1981. Isa iyong antolohiya ng mga maiikling kuwento, tula, dula, at sanaysay ng mga manunulat na nagmula sa Ilocos Sur.
Mga akda: Sikat Sarming Ken Bagnosko (tula), Ni Doris Ken Ti Mumunieka (kuwento), Gapu Ta Isuda Amin (kuwento), Uray Ilakasam Ti Balasang (kuwento).
Urata, Antonio De La Pena Sr.
Ipinanganak sa Sta. Cruz, Ballesteros, Cagayan. Nagtapos siya ng Bachelor of Science in Elementary Education sa Cagayan Teachers College sa Tuguegarao, Cagayan sa taong 1969.
Ang lima sa kanyang maiikling kuwento sa Ingles ay naipalathala ng Norluzonian School Publication ng Cagayan Teachers College; 20 tula sa Ingles ng parehong institusyon; 10 tula sa Ingles sa tulong ng Modern Teachers; at higit sa 12 feature stories sa Bannawag.
Nagpakasal siya kay Leonora Ravela at nagkaroon ng tatlong anak: Kerima, Ninotchka at Antonio, Jr.
Epiko
Salomon
Pasion
Verzo
Awit
Bugtong
EPIKO
Ang literatura ng Ibanag, tulad ng iba pang literatura sa ibang rehiyon ay nagpapakita ng mga nararamdaman ng mga Cagayanos. Marahil ito ay tuwa, kalungkutan, pag-asa, takot, pagmamahal o di kaya'y hinanakit, ito ay napagpasapasahan na nang isang henerasyon tungo sa isa. Ang isa sa pinaka tanyag na epiko sa Cagayan ay ang kuwento ni Biuag at Malana o "Biuag anni Malana" sa lokal na dayalekto. Ang epiko ay sinimulang isulat sa mga 'bark' ng mga puno at mga bamboo at kinakanta sa mga importanteng okasyon tulad ng kasalan, selebrasyon pagkatapos ng mga mahahabang giyera at iba pa at dahil dito ay napagpasa pasahan na ito, henerasyon sa henerasyon.
Biuag and Malana
Biuag was from Enrile, the southern most part of Cagayan. When he was born, his mother was visited by an exceptionally beautiful woman who silently admired the baby. When it dawned on the child's mother that her visitor was a goddess, she knelt and implored her child with long life.
The goddess made no reply. Instead, she placed three small stones around the neck of the baby where one stone protected him from any bodily harm. When he was big enough to swim across the wide river, the crocodiles created a path for him. The other two stones gave him supernatural powers and prowess. He could go faster than the wind. He could throw easily a carabao across the hills when he was only at the age of twelve. He could uproot a big beetle nut as if it were a wood. On account of this display of extraordinary strength, people from far and wide places came to see him.
Despite all these powers, Biuag seemed troubled and unhappy. In the town of Tuao , he fell in love with a young lady with unsurpassed beauty. No one could tell where this lady came from nor could anyone say who this lady was. Biuag wanted to find her. His waking hours were thoughts of her.
There was another young man from Malaueg, called Malana who was gifted with powers similar to that of Biuag. When Malana was eighteen, a devastating typhoon destroyed all the crops of Malaueg. The people were in grip of appalling famine. Their only hope of starving off came from a very distant place, Sto. Niño. It was very difficult and dangerous to journey the place, because the river to cross was wide and full of crocodiles. Malana understood the hazards of the journey but finally volunteered to take the journey. He loaded cavans of palay to seven bamboo rafts.
The people eagerly waited Malana's return. Prayers were offered for his safety. When they saw him back, everyone was overjoyed. He distributed the rice to the people and went home.
Upon reaching his home, he found a bow and arrow on the bench. He presumed these were made for him by his father who knew how fond he was of them. Fitting the arrows, he found two tiny stones just like those around Biuag's neck.
Meanwhile, Biuag was unmindful of the people's open admiration for Malana. The lovely lady occupied his thoughts. One day, he paid her a visit and found out that Malana was also there. Biuag became furious. He told the lady he will prove to her that Malana was unworthy of her love. He grabbed his famous spear and hurried to the window towards Malana. Malana recognized Biuag's spear and read it as a challenge. He hurled it back with the message that his powers were not meant for such feats.
Biuag laughed decisively and interpreted Malana's message in a different manner. He said to the lady: "Your suitor is very strong but he is a coward."
One afternoon, Biuag was taking lift of the young woman when he heard sounds of a thousand bamboo tubes. He saw approaching from a distance great number of people from Malaueg. Leading the group was Malana - tall, broad-shouldered, and handsome, Biuag quivered at the sight of Malana. The latter spoke first: "Now I know why you challenged me. You covet the woman I love."
The gods forbid anyone from taking anything that belongs to the other, but I am ready to give you a chance. If the lady would allow us, we shall fight for her hand.
The day of the duel was controversial. The news spread fast and by mid-afternoon, the two mountains and the outlaying hills were blanketed with men, women and children who had come to witness their heroes fight each other. Biuag arrived accompanied by the people of Enrile. He climbed the mountain on the eastern part of the river, carrying a big coconut tree and a sharp spear. Upon reaching the peak, he heard the natives cheering Malana. He felt like barking a command to his followers to kill Malana's people.
Malana went up the opposite mountain. From their position, they saw some rafts being pulled up. As these drew near, Biuag and Malana saw the beautiful lady on one of the rafts. Sadness was clearly etched on her face but this only heightened her ethereal beauty. When she was near, Biuag shouted at Malana, "the woman we both cherish is before us. If you are as brave as you claim to be then, receive this gift of mine from Enrile."
Without thinking, he hurled the coconut tree at Malana. Everyone held his breath. The river stood still. The coconut tree flew like an arrow into the air. Malana caught it and unlike Biuag, he hurled it at the direction of Yeluru. Today, thick coconut grooves abound in that place.
Biuag became more insane. He plucked the spear from the ground where he thrust it. He aimed it at Malana's heart. The people were troubled. They knew too well the accurate deadliness of this terrible spear. Malana's chest was hit but his heart was not pierced. Instead the spear broke into two when it reached the bottom of the river.
Malana shouted: "There you are, Biuag, with no weapons whatsoever. It is now my turn!"
Before Malana would finish uttering the warning, Biuag leaped into the river. Gigantic waves dashed against the rocks and shook the mountain where Malana stood. Biuag emerged with the biggest crocodile under his arm. The crocodile opened wide its jaws. Malana accepted the challenges as he leaped from the mountain. The hundreds of people watching the fight suddenly fell on their knees. They saw a dazzling light that sparkled.
She rose into the air and checked Malana's fall upon meeting him in mid-air. The woman looked down at Biuag and said: "You have shown yourself a coward by getting the help of a crocodile. I am the daughter of the goddess who gave you your supernatural powers. You do not deserve the gift." With the magic wand, the beautiful woman gave her blessings to the people below and then flew with Malana in the kingdom of the air and the clouds where she reigned.
Ayon kay E. Arsenio Manuel, ang mga epiko ay karaniwang nagtataglay ng sumusunod na katangian:
(a) kuwentong may kahabaan
(b) base sa tradisyong pasalita
(c) umiikot sa mga di-natural at kagilagilalas na pangyayari o kabayanihan
(d) nasa anyong berso
(e) maaaring chanted o kinakanta
(f) mayroong ganap at seryosong pakay, kumakatawan o nagpapatunay sa mga paniniwala, tradisyon, o mga gabay sa buhay ng mga tao.
SALOMON
Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng “cinco-cinco” o instrumentong may limang kuwerdas tuwing Pasko sa harap ng altar. Ito ay kasama sa salu-salo kung saan may alak, kape, tsokolate, at iba pa. Ang nilalaman nito ay tungkol sa pagkakabuo, pagkapanganak, at buhay ni Jesu Kristo. Sa isang bahagi nang epikong kanta ay makikita ang mga linyang ito:
Anni i ibini wagi?
(What are you sowing, brother?)
Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.
(I am sowing pebbles.)
Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu gataban.
(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)
VERZO
Ang verzo ay katumbas ng coplas ng mga Espanyol. Ito ay isang awit na may apat na linya at tugma. Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang verso sa mismong okasyon tulad ng kasal at binyag. Ang verso ay karaniwan ding nagtuturo ng moralidad. Ilang mga halimbawa nito ay ang “ ossse-osse” at “kilingkingan.”
Mga Halimbawa:
Arri ka mavurung ta
Kabaddi ku lalung, kuak
Ku mamayappak, kannak
Ku utun, gukak.
(Worry not my being a small cock,
For when i fly to attack)
Isa rin itong ekspresyon na nagpapakita ng determinasyon ng mga Ibanag sa pagmamahal, panliligaw at labanan kahit na mahirap at maliliit lamang sila kung ituturing. Marahil ito ang dahilan kaya nakaligtas sila sa mga panahon nang opresyon tulad ng Martial Law.
Iba pang halimbawa nang mga verso:
FILIPINAS
Filipinas kudda nikaw
O! davvucku nga marayaw
Iyawacku nikaw y sikasikacku,
Patayacku y panguffucku.
UVOVUG A MALUMAMO
Uvovug a malumamo
Makalunne ta nono
Uvovug a pinorayan
Makadarak ta gawagawayan.
Ariammu a pakukuan
Y maguvovug ta makaninipang
Ta yatun y makavucay
Ta mapia nga ammung na totolay.
PANGUFFUN
Sinni niko maya
Nga ume maki pazzigariga
Nu ari kabi dan a mangngua
Ta ikattolem ta mapia
Sinni bi mine nalagui
Nga ume mabbaluntariu
Nu ari kabi dan a nammula
Ta semilya na aya anna mapia.
PAPASENSIYA
Map pasensia ka laman palag,
Ta panotolim ta gukag
Lubbe laggapan noka y dagun
Nga siko mabi y maganutun.
Map pasensia ka laman palag
Ta panotolim ta gukag
Backan nu ari arrerueda
Ta aggo mangngana noka.
PAMMAKAKUA
Mapia la y mammakakua
Ta totole maski sinni lara
Mavvugaw paga y karuan
Egga gabbalaman y mabattang.
Ariammu nga appatan,
Y katokatole na karuan
Ta y tiempo la y mapalappa
Ta panguli uli na palapagia.
Annung tam y mammakakua
Ta totole maski nu sinni paga
Nu egga mabba y mappanaki
Awayya na ta y mallilli.
PAKERADDAM
Nu tangngabak ku y uton
Na nanadagak ku na davvun
Alle kunna mamipippik y paginango ku
Nu keraddammakku, nagam mu
Agalak ku la nga agalan
Y nagam mu maski awan
Tu kunna egga ka la nyo
A makpaggalagalo.
AWIT
Ang mga awit ay mga kantang para sa pag-ibig at madalas ang mensaheng dinadala nito ay pangako, pagtatapat, paninigurado, mga pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.
Ang paglawig ng mga kantang galing sa mga Ibanag at ang kumakanta nito ay umabot sa pinakamataas nitong antas noong panahon kung saan ang mga lalaki o "babbagitolay" ay nanghaharana sa mga babae o "magingnganay" na natitipuhan nila.
Subalit, noong panahon ng malawak na opresyon o Martial Law ay kakaunti na lamang ang tumatangkilik sa mga awit dahil sa dalawampung taon na pamumuno ng lumang rehimen kung saan ang kalayaan nang mga mamamayan ay may limitasyon.
Mga Halimbawa:
O lappaw a makayaya
Nga inimmi-immian na mata,
Pare nakuan tu ari ka matay,
Tape manayuk ka gugammay.
(O lovely flo'er
My eyes behold forever,
May you not wither, nor die,
That long you be gem of my eye.)
PAGAYAYA
Pagayaya ay a metallugaring
I pattaradde tam ngamin,
Pagayaya I palu paggia
Pangawanan ta zigariga,
Pare nakuan tu yao nga gayam,
Makeyawa tam mulamuagang
Kegafuanan na kapawan
Na ziga nganufulotan.
(REJOICING )
Happiness is the end
Of our being together
Happiness is the well-being
And elimination of suffering.
May it be that this occasion,
Bring us satisfaction
Which will make us forget
Our hatred and suffering.)
AYATAT TAKA
Ayatat-taka maski anni ziga-riga ku
Megafu nikaw nga nikamian na futu nikaw
Ta inga lagud ta pakemmimi nga lappaw
Cunna labbe niyo a pagayaya
Nu kemmamatan ka na mata
Chorus:
Tamu e dadan rafutu cao
Ta pawang nenang mgafu nicao
Ta innga lagud
Ta pakalallo nam maya nikaw.
Awan ta logo
Ta kunna ariyakku nga pakkakaturuk
Yoye nga aya ku
Ay pordiy os tu ikallona
Ta kunnaw nga zigariga ku.
VULAN
O! volan a kalalatuag
Mine ka nappakanauag
Mine ka nappakarenu
Ta dalan a lakaracku
Makememmi ka nga iniinan
Ta kawan niki tu kunam
Paggariaman mi tuluan mu
Y aya mi ari mofu
NELOGO NGA AYA
Nelogo ta aya awna na tu liwa
Tagapiak cu y pate
Tanu y patay capatuan
Melogo nagattam
O dios ku uffunam ma
Tapenu melillita
Anna napaaya nga
Ta minangilogo, ngapatacabi nu ari
Mapassa nga makapalilli
O dios iddu sikaw afu y mangiolu
Nga mangillilli ta dalan ira nga logi
Ickawan ma ta marenu nga dalan
Ta ariak ku nga ikaya a magattam ta ziga
Nu logo nga aya.
TADDAY NGA MAGINGNGAANAY
Tadday nga magingnganay
Kunna kristal a malaray
Nu kessidal na awa tu
Babang ay magana
Nagimmuguk ka ta annung mu
Tape ari nga magana
Ta nu magana awan ngana tu serbi na.
Refrain:
Y maginnganay ari nga mallipay
Ta logo na kagi yra na lallaki
Maggimmuguk ka ta ginuguyammu
Tape awan nikaw tu messimmu.
(Repeat Refrain)
SALAWIKAIN
Ang mga salawikaing Ibanag o "unoni" sa lokal na dayalekto ay pwedeng isang prosa o maaari rin itong tula. Ito ay paturo at kinapupulutan ng aral.
Mga Halimbawa:
Mamatugu ka ta gayan nga manututtu ta matam.
(You rear a crow that pecks your eyes.)
Awan tu umune ta uton ng ari umuluk ta davvun.
(Nobody goes up who does not come down)
Mammula ka ta mapia, gataban nu noka.
(He who sows goodness, reaps gratitude.)
I buruasi nga inikkao, nu ari atazzi, alawa nikaw.
(Borrowed clothes are either loose or tight.)
Awat tu serbi na ru nga kukua, nu marake i pinangngapangngua.
(Wealth is useless if character is worthless.)
Ari ka maniguru
Ta sinaddad na kayu
Ta egga laman Y minafun
A kutu-kutu nga davvun
(Trust not in the appearance of tree
As one sound and healthy
For who knows if it is infested
With very harmful pests)
Mas napia Y mattaddday
Anne ta mevulun ta marake nga tolay
(It is better to be alone
Than to be with a bad companion.)
Maski attannang
Y balay nga ekku unekan
Sangaw nu amuluga
Siyempre tu mappagukuba
(No matter how high you ascend
Sooner or later you will descend)
Awan tu serbi na aru nga kukua
Nu marake y pangpangapan na
(Wealth is useless
When you get it from a bad source.)
Sikaw kurug a maya
Kataw ta gabbayan na
Ariammu itun
Ta ammum tu aru y lalung
(If you are really in love
Come and carry me in your arm
Never leave me alone
For many crave for me to be their own)
BUGTONG
Ang "palavvun" o bugtong ay ginagamit nang mga Ibanag bilang isang anyong pang-kasiyahan o kung sa ibang kaso, maaari rin itong isang anyo ng tagisan ng talino. Ito ay itinuturing na pang-relaks kung pagod
Mga Halimbawa:
Nu magitubang atannang, nu manaddak, alinno.
(When it sits, it is tall, when it stands it is small.).
Sinni pano y tadday mga babay
Kanan na baggi na a maguroray - Kandela
(Who can be the lovely lady
That eats her own body - Candle)
Adalam nu mapangarianan
babbaw nu malannapan - Poso
(Deep when decreased
Shallow when increased - Well)
Pira y levu na
Vulauan y unag na - Illuk
(What is golden that is surrounded with silver? - Egg)
Ngisi nu matolay
Nafuraw nu matay - Bavi
(Black when alive
White when dead - Pig)
Egga lubid ku nga balabbaddi
Nga maggafu ta langi - Uran
(I have a tiny silver string
Which come from heaven - Rain)
Ari nga kuman nu ari mu tottokan - Aggavu
(What is it you hit before it eats? - Chisel)
Tumut-tulu
Auat-tu ulu - Allu
Egga yo payung ni Sta. Maria
Nga ari lang-ngana mabasa - Don na Atang
Ari nga cuman
Nu ariam mu palucan - Aggavu
Egga yo bolsa ni Judas
Nga napannu tap perlas - Papaya
Talebram mu, pangapam mu - Paguippi
Egga tadde señora
Lirum gamma y dianna
Mabasa la nga mabasa - Zila
Olu y assumbreru
Anni ta assin-nunna - Caddo
Sitan ngamin y levuna
Cabatuan y pattangan na - Nangca
Arala nu marianan
Abibbaw nu mamungan - Vuvun
Mas appadu y attole na
Nu patayam mu yaya - Kandela
Nu messiggu e mattotoyang
Nu caballarany maguimmang - Sapatu
Egga tadday nga pinaratu
Nga maganna ta ulu na
Ari malluan y ana na
Nu ari labbi mari y appin na - Afutu
Ari tolay, ari ayam ngem maguiming
A pammu y ana na, ikappe mu y yena - Mangi
Nu pagorayam mu, matolay
Nu iddukammu, matay - Kakaddokan
Ginatak ku natay
Netabbo ku nga matolay - Sarguelas
Nu lubbe y nawak
Makkaratu y tabbi na - Afefec
Egga ulu na
Awan tu vu na
Egga san na
Awan tu futak na - Tuka
Ari tolay, ari nga ayam
Awan tu pilig na ngem
Mappalaju yaya - Ahi
Nallutu na
Na tutung y uton na – Babengka
Kinattak ku
Nappattu - Danum
Maguitubang ngana y ana
Makkoreke pagalaman y yena – Kalabasa
Mga Manunulat mula sa
Rehiyon II: Cagayan Valley
Acebedo, Rolando Umblas
Acoba, Rogelio M.
Adviento, Amigable
Andres, Reynaldo
Aquino, Rogelio
Aroc, Danilo T.
Asuncion, Ruperta V. Ramos
Barcena, Jr. Cirilo A.
Bermudez, Prescillano N.
Bulong, Dionisio S.
Corpuz, Samuel
Cudiamat, Bagnos G.
De La Cruz, Francisco Villena
Doles, Pacifico Dibad
Evangelista, Rolando B.
Gervacio-Gallato, Cristina A.
Lopez, Benny Ponce
Macugay, Franklin P.
Martin, Valeriano Ulnagan
Paat, Renato A.
Padios, Prodie Gar
Pena, Mauro Versosa
Pimentero, Rosito D.
Quimba, Juan Ben
Serna, Fortunato Subega
Simpliciano, Juanito G.
Talbo, Consolacion Y.
Urata, Antonio De La Pena Sr.
Acebedo, Rolando Umblas
Ipinanganak sa Ballesteros, Cagayan at kasal kay Miguela Taala. Mayroon silang apat na anak: Rosario, Rizalino, Joseph Anthony, at Philip Rolando.
Siya ay nagtapos ng BSEEd sa Far Eastern University at sa kasalukuyan nama’y nasa DepEd sa kanilang bayan. Nailathala sa Bannawag ang hindi kokonti sa 19 na mga maiikling kuwentong kanyang naisulat kasama na ang Saanak A Traidor at Ayat Ken Pammati.
Acoba, Rogelio M.
Ipinanganak sa Bascaran, Solano, Nueva Vizcaya at kasal kay Encarnita R. Guillermo. Mayroon silang limang anak: Roger Jr., Rachelle, Roselle, Ritzelle, at Roel.
Isa siyang punong-guro ng mataas na paaralan sa Bayombong, Nueva Vizcaya. Nagtapos siya ng BS Agriculture major in Agronomy sa CVAC-CSU at ng master’s degree sa Agrikultura major in crop science sa Isabela State University.
Ilan sa kanyang mga maiikling kuwento at sanaysay tulad ng Dinak Koma Baybay-an at Kayatkon Ti Matay ay nailathala ng Bannawag. Sa taong 1983, nakamit niya ang unang karangalang banggit para sa akda niyang Hollowblock sa isang patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng GUMIL Filipinas at GUMIL Hawaii. Sa taon ding iyon, nakamit niya ang unang karangalan sa isang patimpalak sa pagsulat ng iisahing yugtong dula ng Gov. Roque Ablan Awards for Filipino Literature at ng National Media Production Center Region I para sa kanyang akdang pinamagatang Emmanuel.
Siya ay miyembro ng GUMIL Filipinas, dating presidente ng GUMIL Nueva Vizcaya, at direktor ng Nueva Vizcaya Writers Foundation Inc.
Adviento, Amigable
Ipinanganak at lumaki sa Cagayan ngunit ang mga magulang ay nagmula sa mga bayan ng Vigan at San Vicente, Ilocos Sur. Siya ay nagtapos sa Philippine Maritime Institute, Maynila noong 1957. Siya ay nakapaglakbay na sa iba’t-ibang parte ng mundo dahil sa kanyang pagiging marino. Marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Bannawag. Kasalukuyan siyang naninirahan at ang kanyang pamilya sa Honolulu, Hawaii.
Andres, Reynaldo
Ipinanganak sa Aparri, Cagayan, kasalukuyan siya ngayong naninirahan sa Poblacion 2, Currimao, Ilocos Norte kung saan siya nagtapos ng elementarya at mataas na paaralan. Tinapos niya ang kanyang diploma sa BSE sa Mariano State University sa Batac.
Nakapaglathala siya ng ilang mga sanaysay, tula, at maikling kuwento sa wikang Iluko sa Bannawag at Ilocos Times. Ang ilan sa kanyang nga tula at maikling kuwento ay naisama sa Iric, isang antolohiya ng mga akdang Iluko na inilimbag noong 1988 ng Iloco Research and Information Center ng MMSU.
Siya ang presidente ng GUMIL Ilocos Norte, direktor ng GUMIL Filipinas, at opisyal ng Communication and Media Relations Office ng MMSU sa Batac.
Aquino, Rogelio
Ipinanganak sa Tucalana, Lal-lo, Cagayan. Natapos niya ang kanyang AB-BSE at Master of Public Administration mula sa University of Manila. Madalas siyang naiimbita bilang tagapagsalita sa mga seminar-workshops sa literatura at kasanayan sa pamumuno.
Siya ay isang magaling na manunulat sa Iluko at Tagalog. Isang manunula, sanaysayista, at marami pang iba, marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Liwayway at Bannawag. Nagwagi na rin siya ng mga parangal mula sa mga patimpalak sa literatura ng Economy Tours and Travel, Inc. Ang ilan sa kanyang mga akda ay isinama sa mga antolohiyang inilathala ng GUMIL: Talugading (GUMIL Filipinas), Alintatao (GUMIL Filipinas), Talibagok (GUMIL Metro Manila), Kurditan (GUMIL Metro Manila), Kalasag (GUMIL Filipinas).
Mga pangunahing akda: Tadem Iti Ngudo Ti Kaputotan (kuwento), Sugat Iti Barukong Ti Daga (kuwento), Kawar Kadagiti Lunod Iti Kaputotan Ni J. Alvarez (kuwento), Agat-Basura (nobelang nasa anyong komiks), Ragadi (nobelang ganap ang haba), Gamat (nobelang ganap ang haba).
Aroc, Danilo T.
Ipinanganak sa Manibang, Ilagan, Isabela, pinakabata sa pitong anak nina Geronimo Aroc at Irene Timbreza. Hindi siya nakapagtapos ng kolehiyo dahil sa kahirapan ng kanilang pamilya. Nagtrabaho siya sa mga sakahan, naging karpintero at naging drayber. Sa kalaunan ay nagtrabaho siya sa Maynila kung saan siya namasukan bilang tool keeper mechanic at canvasser. Sa katagalan, siya ay naging purchasing officer at sa kasalukuyan ay nasa Jordache, Phils. Inc.
Nailathala ang ilan sa kanyang mga maikling kuwento at sanaysay sa Bannawag.
Asuncion, Ruperta V. Ramos
Nagmula sa Solano, Nueva Vizcaya ngunit sa kasalukuyan ay naninirahan sa Jubileeville, Masaya sa isang bayan sa Laguna. Ang kanyang mga magulang ay sina Platino V. Ramos at Nieves A. Vega.
Siya ay nag-aral sa Solano South Central School, Dalton High School, Northwestern College (Laoag), ngunit sa Philippine Wesleyan College (Cabanatuan) niya natapos ang kanyang digri sa BSEEd.
Siya ay naging miyembro ng Nueva Vizcaya Press and Radio Club, Nueva Vizcaya Physical Education Group, at ng Nueva Vizcaya Council Training Team. Itinatag niya ang mga publikasyon na Lumabang at Diamond.
Miyembro ng GUMIL Filipinas, ang kanyang mga kuwento ay nailathala sa Talugading at Kurditan: Mga Kuwentong Iluko.
Mga akda: Ti Family Planning Ni Lakay (kuwento), Ti Anibersario (kuwento).
Barcena, Jr. Cirilo A.
Ipinanganak sa Capo, Ilagan, Isabela, anak nina Rev. Cirilo C. Barcena at Faustina M. Aroc. Ikinasal kay Felicidad O. Laceda ng Jose Panganiban, Camarines Norte. Mayroon silang tatlong anak.
Nagtapos siya ng Bachelor of Science in Customs Administration sa PMI Manila. Nagtrabaho siya bilang liaison officer sa mga brokerage firms sa Maynila at Cotabato City.
Bermudez, Prescillano N.
Nagmula sa Caligulan, Burgos, Isabela, siya ang panganay sa apat na anak nina Enrique D. Bermudez at Cesaria Nisperos.
Isa sa mga pinakamahuhusay na manunulat sa Iluko, isa siyang sanaysayista, manunula, mandudula, nobelista, at manunulat ng maikling kuwento na mahusay sa wikang Iluko, Tagalog, at Ingles. Siya ay naging miyembro ng National Media Production Center sa Vigan, Ilocos Sur at Laoag.
Sa panahon niya sa NMPC Laoag, inorganisa niya noong 1976 ang governor Roque Ablan Awards for Iloco Literature (GRAAFIL), ngayon ay isa sa mga pinakaprestihiyosong award-giving institution sa Ilocos Norte.
Nagwagi siya sa patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng Bannawag: ikalawang karangalang banggit noong 1961 at unang karangalan noong 1967. Noong 1974, nakamit niya ang ikatlong karangalan para sa isang maikling kuwento sa Tagalog sa isang patimpalak ng Panitik Balagtas ’74. Sa taong 1983, isa sa kanyang maikling kuwento sa Iluko ang nagwagi ng ikalawang karangalan sa GUMIL Hawaii’s Salip Iti Sarita, samntalang ang dalawa pa sa kanyang maiikling kuwento ay nagwagi sa Economy Tours and Travel Short Story Writing Contest, ikalawang karangalan noong 1984 at ikaapat na karangalan noong 1988. Noong 1981, isa sa kanyang mga nobela ang nagwagi ng grant mula sa Cultural Center of the Philippines.
Ilan sa kanyang mga kuwento at tula ay naisama sa Dagiti Kapintasan a Sarita Iti Iluko at Kalasag Ti Filipinas.
Sa kasalukuyan, siya ay konektado sa Philippine Information Agency (PIA) sa Bangued, Abra. Siya rin ay miyembro ng GUMIL Pangasinan at naging direktor ng GUMIL Filipinas.
Pinakasalan niya si Mercedes M. Pascua. Siya at ang kanyang pamilya ay kasalukuyang naninirahan sa San Manuel, Pangasinan.
Mga akda: Sagut Ti Paskua (kuwento), Daton Iti Tumanor A Kaputotan (kuwento), Paghuhubog, Isang Umaga (kuwento, Tagalog), Sukogan (kuwento), Ingget Pateg (kuwento), Ti OIC (kuwento), Dagiti Billit-Tuleng (maikling nobela), Dagiti Pundador (nobela).
Bulong, Dionisio S.
Nagmula sa Simbaluca, Sta. Teresita, Cagayan, unang anak nina Vicente Q. Bulong ng Ilocos Norte at Felipa Soliven ng Buguey. Tinapos niya ang kanyang elementarya sa Buguey Central School at ang kanyang high school sa Northeastern Academy, Buguey. Nagpunta siya sa San Fernando, La Union, kung saan siya ipinadala ng kanyang tiyuhin para mag-aral ng steno-typing sa National Business Institute. Siya ay nagtrabaho din para sa isang maliit na department store habang nasa San Fernando.
Sinubukan niya nag kanyang suwerte sa Maynila kung saan siya ay naging tagabungkal ng kanal para sa mga tubo ng NAWASA sa Marulas, Polo, Bulacan. Sa kalaunan, siya ay bumalik sa Simbaluca at tumulong sa kanyang mga magulang sa pagpapa-aral ng kanyang tatlong mga kapatid sa kolehiyo. Sa panahong ito siya nagsimula sa pagsulat ng mga maiikling kuwento sa Iluko para sa Bannawag na naglathala ng una niyang akda noong 1962.
Nang makatapos ang kanyang mga kapatid sa kolehiyo, siya ay bumalik sa Maynila at kumuha ng kursong AB Journalism sa University of Manila. sa kanyang ikatlong taon, lumipat siya sa Lyceum of the Philippines.
Siya ay nasa kolehiyo pa rin ng kunin siya ng Bannawag bilang isang staff. Siya ay naging proofreader at naging editor-in-chief pagkalipas ng sampung taon.
Siya ay nakapagsulat ng mga maiikling kuwento, sanaysay, at nobela. Ilan sa kanyang mga maikling kuwento ay isinali sa Napili A Sarita Dagiti Ilokano (GF), Kalasag Ti Filipinas (GF) at Kurditan: Mga Kuwentong Iluko (GMM).
Ikinasal siya kay Eden L. Cachola, isa ring manunulat na Ilokana. Sila ay may dalawang anak na babae: Diodena at Annaloi.
Mga pangunahing akda: Paskua Iti Sidong ni Manang Eden (maikling kuwento), Nadagaang Dagiti Sardam (maikling kuwento), Ti Kapatgan A Puonan(sanaysay), Kayatmo A Dumakkel To Barukongmo? (sanaysay), Sika Ti Katurayan (sanaysay), Fighting Pogi I (nobela), Fighting Pogi II (nobela), Anderson (nobela), Matayakon, Rosing (nobela), Brad Patrick (nobela).
Corpuz, Samuel
Ipinanganak sa Solano, Nueva Vizcaya, ang kanyang ama na si Felominiano J. Corpuz ng San Nicolas, Pangasinan ay isang magsasaka habang ang kanyang ina na si Agripina C. Fontanilla ng San Quintin, Pangasinan ay isang mangangalakal.
Mula sa Solano, sila ay lumipat sa Bintawan, Villaverde, Nueva Vizcaya kung saan siya lumaki. Nagtapos bilang unang karangalang banggit sa Bintawan Elementary School, at naging presidente ng Supreme Student Council sa Dalton High School sa Solano kung saan niya tinapos ang kanyang high school.
Nag-aral siya sa Minadanao Institute of Technology, Kabacan, Cotabato para sa isang digri sa agrikultura, at lumipat sa Maynila kung saan siya pumasok sa Philippine College of Criminology. Bumalik siya sa Nueva Vizcaya at nag-aral sa Saint Mary’s academy sa Bayombong para sa kursong AB English Literature. Unang lumabas ang kanyang mga akda sa The Link, ang pamathalaan nila sa kolehiyo.
Si Samuel ay nagsusulat sa Ingles at Iluko. Ang kanyang kuwento, Noon Episode, ay nailathala ng Graphic sa taong 1967. Ang kanyang mga sanaysay at kuwento sa Iluko ay nailathala sa Bannawag.
Siya ay nagwagi ng ikalawa at ikatlong karangalan sa taunang patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng Bannawag noong 1967; ikalawang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng Governor Roque Ablan Awards for Iloco Literature (GRAAFIL); unang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng GUMIL Aparri-Buguey-Sta. Teresita sa taong 1991 gayundin sa pagsulat ng nobela ng Economy Tours and Travel, Inc. sa parehong taon.
Pinakasalan niya si Estrella Castillo Gonzales ng Sta. Cruz, Ilocos Sur. Mayroon silang pitong anak: Honesto, Arlyn, Jonahlyn, Samuel Jr., Fares, Orlando, at Estrella Victoria.
Mga pangunahing akda: Sawmill (kuwento), Hospital (kuwento), Kris Ken Talunasan (kuwento), Maysa Nga Agtutubo Ken Nalam-ek Nga Agsapa (kuwento), Siasino ni Liwayway (kuwento), Quezada (nobela), Ti Bassit A Balay ni Brader Orly (nobela), at Dagiti Naidagus Iti 1010-B Instruccion St., Sampaloc, Manila.
Cudiamat, Bagnos G.
Ipinanganak sa Del Pilar, Alicia, Isabela, ikalima sa pitong anak nina Herminigildo Cudiamat ng Piddig, Ilocos Norte at Consolacion Galora of Bacarra, Ilocos Norte.
Tinapos niya ang kanyang Bachelor of Science in Education sa Baguio Central University sa Baguio City. Nang siya ay magtapos, siya ay nagturo sa Lyceum ng Baguio, Isabela Colleges Foundation, at mula noong 1978 sa University of Baguio High School.
Nagsusulat siya sa Ingles ngunit nakahihigit sa Iluko. Karamihan sa kanyang mga kuwento ay nailathala sa Bannawag. Isa siyang miyembro ng GUMIL Filipinas at presidente ng GUMIL Baguio. Pinakasalan niya si Mida Aromin ng Naguilian, La Union. Mayroon silang dalawang anak na lalaki: Fiel Ariel at Bagnos, Jr. Sila ay naninirahan sa La Trinidad, Benguet.
Mga pangunahing akda: Ni Uliteg Sergio (kuwento), Ti Anting-anting Ni Uliteg Sergio (kuwento), Igat Nga Aritosan (maikling nobela), Puraw A Panniki (maikling nobela).
De La Cruz, Francisco Villena
Ipinanganak sa Lal-lo, Cagayan, siya ay nagtapos sa Pula Elementary School sa Buguey, Cagayan at sa Cagayan Valley National Agricultural School, Lal-lo. Tinapos niya ang kanyang digri sa BSA sa Cagayan Valley Agricultural College sa Lal-lo. Bilang isang iskolar ng Colombo Plan, siya ay ipinadala sa Australia mula Setyembre 1 hanggang Nobyembre 30, 1988 para sa isang kurso sa Rural Planning and Development.
Isang kolumnista at editor ng Cagayan Valley Today Magazine, siya ay isa ring broadcaster ng DWPE, Radyo ng Bayan at DZYT sa Tuguegarao.
Noong taong 1969, nagsimula siyang magsulat para sa Bannawag kung saan ang karamihan sa kanyang maiikling kuwento at sanaysay ay nailathala. Siya ay nagpakasal kay Caridad G. Ragasa at nagkaroon ng apat na anak: Joon, Abigail, Don, at Earl.
Mga Akda (kuwento): Panaglibas; Agpatingga Ti Panagitured; Ngem Barbonana Ti Barukongna; Dagiti Kabagian Ti Asawana; Sapaemto Ti Agawid; Gunggona; Agriingkan, Angkuan; Naamo Dagiti Biliit. (Mga sanaysay): Saanka nga Agmaymaysa Idiay Suso; Umayakto Idiay Suso; Kas Sampagita Iti Agsapa; Kanonto Nga Agbalbaliwak?.
Doles, Pacifico Dibad
Ipinanganak sa Aggub, Solano, Nueva Vizcaya. Pinakabata sa labing-isang anak nina Eusebio Cruz Doles at Juana Acosta Dibad, parehong nagmula sa Tangaoan, Santa Maria, Ilocos Sur.
Pinakasalan niya si Charito Galam Corpuz at nagkaroon sila ng dalawang anak: Gina Lyn Ma. Cristina at John Foster Francsis Rutherford IV.
Ang ilan sa mga maiikling kuwento at sanaysay niya na nailathala sa Bannawag ay Isu Pay Met A Balo (1963), Bay-am A Yebkas Dagiti Sabong (1965), at Uliteg Burcio: Balikbayan (1989).
Siya ay isang opisyal ng GUMIL Nueva Vizcaya at miyembro ng GUMIL Filipinas.
Evangelista, Rolando B.
Ipinanganak sa Centro Sur, Sto. Nino, Cagayan, ikalawa sa anim na anak nina Sofronio M. Evangelista at Pelagia Balaqui. Siya ay ikinasal kay Josephine Atalip at nagkaroon ng tatlong anak: Jee, Joy, at Re. Sila ay kasalukuyang naninirahan sa 06 Cruz Village, Caggay, Tuguegarao, Cagayan.
Siya ay nagtapos ng BS in agricultural Education sa Cagayan State University sa Piat.
Bilang isang manunulat, siya ay nakapagpalathala ng mga sanaysay at kuwento sa Ingles at Iluko. Siya rin ay naging mamamahayag sa radyo sa iba’t-ibang programa at istasyon mula 1984-1989.
Gervacio-Gallato, Cristina A.
Ipinanganak sa Nangalisan, Bagabag, Nueve Vizcaya, nagtapos siya ng kanyang digring Bachelor of Science in Commerce Major in Accounting sa St. Mary's College bilang cum laude noong 1976.
Siya ay isa sa mga pinakamagagaling na manunulat na Ilokana sa kanyang panahon. Nagsimula sa pagsusulat ng seryoso noong siya ay nasa kolehiyo, ang kanyang kuwento, Duoy Ni Tatang, ay nagwagi ng unang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng grupong Marinero-1189 noong 1976. Noong 1986, ang kanyang kuwento, Fr. Mike: Komptroler, ay nagwagi ng unang karangalan sa taunang patimpalak sa pagsulat ng maikling kuwento ng Economy Tours and Travel, Inc. (ETTI). Ang kuwento ding iyon ay isinama sa Daton, antolohiya ng mga nagwaging akda sa ETTI na ipinalathala noong 1991.
Noong 1991, sa suporta ng GUMIL Filipinas, siya ay nakilahok sa UP Summer Writers' Workshop ng UP Creative Writing Center, Diliman, Quezon City.
Siya ay ikinasal kay Engineer Ireneo S. Gallato ng Sinamar Sur, San Mateo, Isabela. Mayroon silang tatlong anak.
Lopez, Benny Ponce
Ipinanganak sa Namacayan, Buguey, Cagayan, ang kanyang mga magulang ay sina Castor Alili Lopez at Teodora Ponce.
Manunula, sanaysayista, manunulat ng maikling kuwento, at nobelista, isa siya sa pinakamahahalagang manunulat sa Iluko na nagmula sa Lambak ng Cagayan. Isa sa kanyang mga maikling kuwento, ang Ti Sukogan, ang nagwagi ng ng karangalan noong 1987 sa patimpalak ng Economy Tours and Travel, Inc. sa pagsulat. Ang kanyang mga akda ay nailathala sa Bannawag.
Siya ay nagpakasal kay Teresita Pagaduan kung kanino siya nagkaanak ng lima. Isa sa mga nagtatag ng GUMIL Cagayan at GUMIL ABS (Aparri, Buguey, Sta. Teresita), at miyembro ng GUMIL Filipinas.
Macugay, Franklin P.
Ipinanganak sa Magsaysay, Cabatuan, Isabela, siya ay pang-anim sa walong anak nina Fernando Pascua Macugay at Carolina Ramos Pascual.
Tinapos niya ang kanyang elementarya sa Macalaoat Elementary School, ang high school sa La Salette ng Cabatuan, at ang kanyang digri na Bachelor of Science in Agriculture major in Agronomy sa Isabela State University, Echague, Isabela.
Bago pa mailathala ang kanyang mga akda sa Bannawag, nagsulat siya ng mga tula para sa Ilocos Times, isang peryodiko sa Laoag, sa tulong ni Hermenegildo A. Viloria ng Capangpangan, Vigan, Ilocos Sur na kanyang itinuturing na tagapaggabay.
Siya ang isa sa mga nag-organisa ng GUMIL Isabela noong 1984. Siya ay nanungkulan bilang sekretarya ng organisasyon hanggang 1990.
Ang ilan sa kanyang mga maikling kuwento sa Iluko ay isinama sa Sarusar at Karit, dalawang libro na ipinalathala ng GUMIL Isabela. Isa rin sa mga nagwaging kuwentong kanyang naisulat ang isinama sa Daton, isang koleksiyon ng mga nagwaging akda sa Economy Tours and Travel, Inc.
Pinakasalan niya si Edna Lacar ng Cauayan, Isabela at nagkaroon sila ng dalawang anak: Karla Mae at Jeffry. Sila ay kasalukuyang naninirahan sa Munsayac Subdivision, Nueva Era, Cabatuan, Isabela.
Martin, Valeriano Ulnagan
Ipinanganak sa San Mateo, Isabela, ang kanyang mga magulang ay sina Marciano Martin at Simeona Ulnagan. Siya ay nagpakasal kay Lolita at nagkaroon ng sampung anak: Danilo, Clodualdo, Ernali, Florife, Raquel, Noel, Raul, Joel, Ruela, at Ariel. Sila ngayon ay naninirahan sa Atlanta Beach sa Florida, USA.
Mula 1967 hanggang 1984, siya ay isang guro sa martial arts. Noong 1988, siya ay naging janitor at di katagalan ay naging maintenance foreman.
Ang ilan sa kanyang mga akda ay nailathala sa Bannawag tulad ng Napintaska Latta, Nanang (maikling kuwento), Police Case 343 (maikling kuwento), Ti Kaso Dagiti Naglibas a Balud (kuwento), Ti Pirma a Nangburak Iti Sindikato (kuwento), Pagam-ammuan Simpeg Dagiti Kusipet (kuwento); at gayundin sa Liwayway tulad ng May Eskriba at Pariseo ring Nagmamahal kay Jesus. Nakapagpalathala rin siya ng aklat na pinamagatang Pakasaritaan ti Sinamar Norte.
Paat, Renato A.
Ipinanganak sa Nabannagan, Lasam, Cagayan, anak nina Crisanto Paat at Agustina Aguinaldo. Nagpakasal siya kay Catalina Ramiro, isang guro sa distrito ng Lasam. Ang kanilang mga anak ay sila Haspert, Florante, Renato Jr., Altagracia, at Renelyn.
Nakamit niya ang kanyang diploma sa kolehiyo mula sa Philippine Normal College na ngayon ay kilala bilang Philippine Normal University.
Nagkamit siya ng ilang mga parangal tulad ng: unang karangalan, pagsulat ng maikling kuwento, sa pangunguna ng Torch, PNC sa taong 1962; Most Outstanding in Poetry Award, sa pangunguna ng Jolly Mirriad Group, PNC sa pareho ding taon; ikalawang karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento ng ETTI at Iluko Literary Awards sa taong 1988; at ikatlong karangalan sa pagsulat ng maikling kuwento sa Gov. Rodolfo Aguinaldo Awards sa taong 1989.
Nailathala ang ilan sa kanyang mga kada sa Bannawag kasama dito ang Sabong ti Kawayan (maikling kuwento), Pakalatkat (maikling kuwento), No Aregleyted (maikling kuwento), Ti Eleksion Iti Lattung Inn (maikling kuwento), Naanag Ti Aloha Ti Lasam.
Padios, Prodie Gar
Pinakabata sa tatlong naak nina Ignacio Padios ng Sta. Teresita, Cagayan at Leonila Garcia ng Dardarat, Cabugao, Ilocos Sur. Nagtapos siya ng AB Economics sa Lyceum, Aparri bilang iskolar ni Bishop Juan S. Quinto, dating pari sa St. Peter Thelmo Parish Church sa Aparri.
Noong enero 16, 1989, siya ay naging empleyado ng Bannawag. Ang kanyang artikulo na Makiinnibustayo na tumagal mula Hulyo 3 hanggang Agosto 1, 1988 ay nagdulot ng takot sa kanya matapos makatanggap ng mga banta sa kanyang buhay.
Nakatanggap na siya ng ilang mga parangal sa pagsulat sa Iluko mula sa iba't-ibang organisasyon. Ang ilan sa mga ito ay ang : No Aglipias ti Karayan (maikling kuwento, consolation prize, GUMIL Cagayan 1985), Ti Pigis a Bandera a Natina iti Dara (ikatlong karangalan, ETTI, 1986), Tata Antot: Cafgu (consolation prize, GRAAFIL, 1990), Ni Iban ken ti Gayyemna a Kaibaan kdpy. a Sarita (unang karangalan, Ben Chua Children's Literary Awards, 1991), Maysa a Senario iti Kambas Ti Masakbayan (ikaanim na karangalan, GETSMAIL, 1991).
Marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Bannawag at iba pang lokal na babasahin.
Pena, Mauro Versosa
Ipinanganak sa Vigan, Ilocos Sur ngunit lumaki sa Isabela. Isang kilalang abogado at politiko sa kanyang panahon, inirepresenta niya ang Isabela sa Philippine Lower House Congress sa panahon ng Commonwealth.
Isinulat niya ang ilang mga tula at artikulo na inilathala sa Sanamar, Sinapismo, El Tiempo, Ti Mangyuna at iba pang mga peryodikal.
Isa sa kanyang mga tula ang isinama sa Sangcareppet A Dandaniw, ang Timec Dagiti Natay! (tula).
Pimentero, Rosito D.
Ipinanganak sa Buguey, Cagayan, ang bayan ng kanyang ama na si Jesus Jacinto Oandasan Pimentero na nagpakasal kay Anastacia Yabes Dangcil ng Sinait, Ilocos Sur.
Bunso sa dalawang magkapatid, ang kanyang tiyahin na isang matandang dalaga na si Maria O. Pimentero ang nagpalaki at nagpaaral sa kanya. Siya ay nagtapos sa Araneta University sa kursong BSAH.
Hilig niya noong basahin ang Bannawag kahit sa batang gulang. Ang kanyang ina ang siyang nagturo sa kaniyang bumasa at sumulat. Nang siya ay nasa kolehiyo, siya ang naging editor ng The Aggie, ang pamathalaan ng kanilang kolehiyo. Ang una niyang maikling kuwento sa Iluko ay nailathala sa Bannawag sa taong 1963.
Isa siyang sanaysayista at manunula. Isa sa kanyang mga kuwento ay naisama sa 24 A Napili A Sarita Dagiti Ilokano habang ang ilan sa knayang mga tula ay isinama sa Pamulinawen, isang antolohiya ng mga tulang Iluko.
Siya ay nagsilbi bilang bise-presidente ng GUMIL Cagayan. Ang kanyang mga sanaysay na nailathala sa Bannawag ay muntik ng magdulot ng kanyang kamatayan. Nagdesisyon siyang mangibang bansa nang maimbitahan bilang tagapagsalita sa iba't-ibang seminar ukol sa pagsulat sa Iluko na inorganisa ng nga organisasyong Filipino sa Hawaii at sa US Mainland.
Nagkamit siya ng maraming parangal sa iba't-ibang patimpalak sa pagsulat na pinangunahan ng GUMIL Hawaii. Siya ay kinilala bilang Most Outstanding Writer of GUMIL Hawaii sa taong 1990. Siya ngayon ay isa ng American citizen at kasal kay Marilou Pajarillo Ramones.
Quimba, Juan Ben
Ipinanganak sa Bascaran, Solano, Nueva Vizcaya, nakamit niya ang kanyang digri sa Bachelor of Arts mula sa Union College of Manila noong 1952.
Isa siyang magaling na manunulat sa Iluko. Isinulat niya ang isang English-Iloco & Iloco-English Dictionary na inilathala ng National Bookstore. Ang ilan sa kanyang mga tula ay isinama sa Pamulinawen na inilathala ng GUMIL Filipinas noong 1976. Isa sa kanyang mga maikling kuwento, Para Kiangan, ay isinama rin sa Karit, isang antolohiya na ipinalathala ng GUMIL Isabela noong 1992.
Pinakasalan niya si Conception Peralta ng Murong, Bagabag, Nueva Vizcaya at nagkaroon ng anim na anak.
Sa kalagitnaan ng dekada '80, sila ay lumipat sa Estados Unidos ngunit magpasahanggang ngayon, patuloy pa rin siyang nagsusulat sa Iluko.
Serna, Fortunato Subega
Ipinanganak sa Pateng, Gonzaga, Cagayan. siya ay anak nina Juan Naval Serna ng Gonzaga at Lucela Subega ng Cabugao, Ilocos Sur. Nakamit niya ang kanyang Bachelor of Science major in Management na digri mula sa Divine World College of Laoag, Laoag City sa taong 1972.
Habang nasa kolehiyo, siya ay nag-ambag ng mga tula para sa The Williamites, ang pahayagan ng kanilang kolehiyo. Siya ay naging scriptwriter para sa ilang mga istasyon sa radyo at naging radio talent din.
Manunulat ng maikling kuwento, manunula, sanaysayista, at mandudula, nagsulat din siya ng maraming zarzuela sa Iluko. Marami sa kanyang mga akda ang nailathala sa Bannawag. Ang ilan sa kanyang mga tula ay naisama sa iba't-ibang antolohiya sa Iluko tulad ng Balitok Ti Amianan (Vol.1), Talibagok, at Ferdinand E. Marcos: Kalasag Ti Filipinas. Ang isa sa kanyang mga maikling kuwento ay isinalin sa Filipino at isinama sa Kurditan: Mga Kuwentong Iluko.
Nagpakasal siya kay Estela Lagazo ng Nalvo, Pasuquin, Ilocos Norte at nagkaroon sila ng isang anak, si Renato.
Mga akda: Burayok (kuwento). (Mga tula): Agridamka, Gonzaga; Malaglagipka; Naimbag A Rabiim, Ading; Ammok a Segseggaannak; Sulisog.
Simpliciano, Juanito G.
Ipinanganak sa Calayan, Gonzaga, Cagayan, bunso sa limang anak nina Alberto A. Simpliciano at Ramona S. Garo, parehong nagmula sa Barangay 5 sa San Nicolas, Ilocos Norte. Ang kanyang ama ay isang beterano ng ikalawang digmaang pandaigdig.
Tinapos niya ang BS Agriculture, major in Agronomy sa Cagayan State University sa Gonzaga sa taong 1985. Inilathala ng Bannawag ang una niyang sanaysay, Pito Nga Aldaw A Binantayannak Ni Patay, noong Pebrero 10, 1984. Ang kanyang maikling kuwento na Tuba at tulang Aganuska, Sawak ay inilathala din ng parehong babasahin noong 1990. Nailathala din ang iba niyang sanaysay at tula sa Sirmata, isang publikasyon sa Aparri. Sa taong 1985, nagwagi siya ng ikatlong karangalan sa Amado Yoro Dakilang Ugat Awards sa kanyang tula na Kenka, Agtutubo. Matapos ang dalawang taon, nagwagi siya ng unang karangalan sa isang On-the-Spot Poetry-Writing contest sa Suso Beach sa Sta. Maria, Ilocos Sur.
Talbo, Consolacion Y.
Ipinanganak sa Sta. Teresita, Cagayan, ang kanyang mga magulang ay sina Florencio Talbo ng Sto. Domingo, Ilocos Sur at Anastacio Yere ng Nagbalioartan, Sinait, Ilocos Sur. Tinapos niya ang kanyang elementarya sa kanilang bayan, ngunit dahil sa kaibang paniniwala ng kanyang ama na ang kababaihan ay walang karapatan sa mataas na edukasyon, hindi siya nakapag-enroll sa mataas na paaralan.
Isa sa kanyang mga kapatid na babae na may-ari ng patahian at sari-sari store ang nagdala sa kanya sa Maynila. Di kalaunan, siya ay inampon ng isa niyang tiyahin na si Maxima Yere Arrieta at pinag-aral. Nang siya ay nasa kolehiyo, napagtanto ng kanyang ama ang pagkakamali nito at tumulong sa pagpapaaral sa kanya. Tinapos niya ang kursong BSEE sa Far Eastern University.
Nang siya ay nasa high school pa lamang, nagsimula na siya sa pagsusulat. Karamihan sa kanyang mga akda ay matatagpuan sa Bannawag. Namatay siya sa aksidente noong 1979.
Para sa kanyang alaala, nagpalathala ang GUMIL Ilocos Sur ng isang aklat na pinamagatang Tugot sa taong 1981. Isa iyong antolohiya ng mga maiikling kuwento, tula, dula, at sanaysay ng mga manunulat na nagmula sa Ilocos Sur.
Mga akda: Sikat Sarming Ken Bagnosko (tula), Ni Doris Ken Ti Mumunieka (kuwento), Gapu Ta Isuda Amin (kuwento), Uray Ilakasam Ti Balasang (kuwento).
Urata, Antonio De La Pena Sr.
Ipinanganak sa Sta. Cruz, Ballesteros, Cagayan. Nagtapos siya ng Bachelor of Science in Elementary Education sa Cagayan Teachers College sa Tuguegarao, Cagayan sa taong 1969.
Ang lima sa kanyang maiikling kuwento sa Ingles ay naipalathala ng Norluzonian School Publication ng Cagayan Teachers College; 20 tula sa Ingles ng parehong institusyon; 10 tula sa Ingles sa tulong ng Modern Teachers; at higit sa 12 feature stories sa Bannawag.
Nagpakasal siya kay Leonora Ravela at nagkaroon ng tatlong anak: Kerima, Ninotchka at Antonio, Jr.
Subscribe to:
Posts (Atom)